Niezatapialny lotniskowiec. Malta w latach II wojny światowej

Trzy zamieszkałe i kilka niezamieszkałych wysp, tworzących razem obecne państwo Malta – a co Maltą nazywano od wieków, choć archipelag różnych miał władców – leży w samym środku Morza Śródziemnego, w dodatku niedaleko od miejsca, gdzie Włochy wraz Sycylią oraz tunezyjski półwysep Al-Watan al-Kibli tworzą znaczne przewężenie znane jako Cieśnina Sycylijska, dzieląc Morze Śródziemne na pół. Położenie Malty nie może być bardziej strategiczne, więc nic dziwnego, że przetoczyły się przez ten archipelag liczne konflikty zbrojne. Druga wojna światowa nie była wyjątkiem.

Wyspa o nazwie Malta jest największą z trzech w całym archipelagu; jej powierzchnia to 246 km2, długość z północnego zachodu na południowy wschód – 27 km, a w najszerszym miejscu ma około 14,5 km. Osiem kilometrów na północny zachód od niej leży wyspa Gozo o powierzchni 67 km2, długości 14,5 km i szerokości 7 km. Pomiędzy nimi znajduje się malutka wysepka Comino o powierzchni zaledwie 3 km2. Ludzie osiedlili się na Malcie około 7000 lat temu. Przypuszczalnie osadnicy pochodzili z Sycylii. Przez ten czas wykształcił się rdzenny język miejscowej ludności – maltański. W 1939 r. ludność Malty liczyła 268 tys. mieszkańców, a w 1947 r. – 295 tys.
Główna wyspa Malta ma linię brzegową o długości 137 km, a wyspa Gozo – 43 km. Na Malcie znajdują się dwa naturalne porty – zatoki głęboko wrzynające się w ląd, zapewniające bezpieczeństwo kotwiczącym tu niegdyś statkom żaglowym; oczywiście we współczesnych czasach statki i okręty cumują przy nabrzeżach. Największym jest Valletta, który składa się z dwóch głębokich zatok leżących tuż obok siebie – są przedzielone wąskim półwyspem. Południowa zatoka jest znana jako Wielki Port (Grand Harbour) i ma 4000 m od otwartego morza do końca, przy szerokości około 1500 m. Po północnej stronie leży zatoka Marsamxett, nieco mniejsza od Grand Harbour – ma około 3000 m głębokości od otwartego morza do końca i około 1200 m szerokości. Valletta znajduje się po północno-wschodniej stronie wyspy. Natomiast na południu jest drugi naturalny port, Marsaxlokk – zatoka o wąskim wejściu, głęboka na około 2700 m i o podobnej szerokości. Łącznie na wyspie jest trzynaście zatok nadających się na kotwicowiska. Zbudowano tu port przeładunkowy, znany jako Malta Freeport.
Historycznie Malta ciągle przechodziła z rąk do rąk. Po wiekach samodzielności, ponad 800 lat przed Chrystusem, skolonizowali ją Fenicjanie. Wykorzystywali ją jako port etapowy w swoim handlu zagranicznym, uzupełniając tu zapasy wody słodkiej i pożywienia. W 480 r. p.n.e. Maltę zdobyli Kartagińczycy; z kolei w 218 r. p.n.e., na samym początku II wojny punickiej, wyspę zajęli Rzymianie, włączając ją do swojego imperium. Po podziale Cesarstwa Rzymskiego Malta trafiła do Bizancjum (Rzymu Wschodniego). W IX w. na wyspę zaczęli najeżdżać Arabowie, którzy ostatecznie zdołali ją podbić w 870 r. W 909 r. Maltę włączono w skład Kalifatu Fatymidzkiego. Arabowie mieli spory wpływ na dalsze dzieje Malty, w tym na rozwój języka maltańskiego. W czasie Wojen Krzyżowych, w 1091 r., Arabów z Malty wyparli Normanowie, którzy włączyli ją do hrabstwa Sycylii. W 1130 r. zbuntowany hrabia Sycylii, Roger II de Hauteville został przez papieża koronowany na króla – w ten sposób powstało Królestwo Sycylii. Malta stała się jego częścią. W 1266 r. wyspę przejęli Andegawenowie, jedni z francuskich książąt. W 1283 r. Maltę zdobyli Aragończycy, włączając ją do Królestwa Aragonii (południowo-wschodnia Hiszpania). W 1516 r. król Karol V Habsburg, pochodzący z Cesarstwa Rzymskiego (czyli wówczas Niemiec z przyległościami), zdołał zjednoczyć całą Hiszpanię – tym samym Malta przeszła we władanie hiszpańskie. To właśnie on w 1530 r. oddał ją zakonowi Joanitów, wygnanych przez Turków z wyspy Rodos. Zakon ten, znany też jako zakon Kawalerów Maltańskich bądź zakon Szpitalników, powstał w 1070 r. Szpitalnicy sprawowali opiekę medyczną w czasie wypraw krzyżowych, ale sami także byli rycerzami, walcząc o Ziemię Świętą. Na Malcie Joanici stworzyli państwo zakonne, jak Krzyżacy w północno-wschodniej Polsce. Panowali nad tą wyspą aż do 1788 r. Zakon składał się głównie z Hiszpanów i Francuzów, a w mniejszym stopniu z Niemców, Anglików, Włochów i Portugalczyków. Jeden z zakonników, Giulio di Giuliano de’ Medici, został rycerzem Joanitów, biorąc udział w ich walkach z korsarzami na Morzu Śródziemnym. Stopniowo awansował, stając się przeorem jednego z klasztorów, następnie biskupem zakonnym, a w końcu – Wielkim Mistrzem Joanitów. W 1513 r. został arcybiskupem Florencji, w 1517 r. kardynałem, a w 1523 r. wybrano go na papieża. Przyjął imię Klemens VII. I tak były rycerz, żołnierz, zakonnik Kawalerów Maltańskich, został papieżem…
Latem 1565 r. Maltę napadło Imperium Osmańskie (Turcja) w odwecie za ataki Kawalerów Maltańskich na tureckie statki pływające po Morzu Śródziemnym. Joanici, wypędzeni wcześniej z Rodos, „odwdzięczali” się Turkom przejmując siłą ich statki i łupiąc je z cennego towaru. Turcja w odwecie wysłała znaczne siły, które wylądowały na Malcie i po ciężkich walkach okrążyły główne osiedle zakonników, położone przy Wielkim Porcie. Joanici pod wodzą swojego sławnego Wielkiego Mistrza, Jeana de la Valette, zdołali się obronić; wojna ta znana jest jako Wielkie Oblężenie Malty. Dlatego właśnie czasem historycy opisują wydarzenia z lat 1940-1942 jako „drugie wielkie oblężenie Malty”. Na pamiątkę odważnego dowodzenia osiedle przy Wielkim Porcie nazwano Valletta. Dziś jest to stolica Malty i jej największe miasto.
Joanici przetrwali na wyspie do 1798 r. Wówczas to francuska flota płynąca na wschód, by dokonać inwazji na Egipt, wysadziła na Malcie niewielki desant, anektując ją. Jednak już w 1800 r. Wielka Brytania odbiła Maltę i objęła ją opieką w imieniu Królestwa Sycylii, a w 1814 r., w wyniku odpowiednich porozumień, Malta stała się kolonią brytyjską. Pozostała nią do 1964 r., kiedy to Wielka Brytania przyznała Malcie niepodległość. Wielka Brytania nadal utrzymywała na wyspie bazę morską i bazę lotniczą – aż do 1979 r. Od tamtej pory Malta jest neutralnym państwem. Od 2004 r. należy do Unii Europejskiej.

Malta przed II wojną światową

W okresie I wojny światowej Malta była bardzo ważną bazą morską, umożliwiającą utrzymywanie floty, która blokowała flotę Austro-Węgier na Adriatyku, nie pozwalając jej wyjść z odsieczą Turkom na Bliskim Wschodzie. W powojennych planach brytyjskich Malta również odgrywała ważną rolę jako baza morska. Była jedną z trzech głównych baz Royal Navy na Morzu Śródziemnym, obok Gibraltaru i Aleksandrii, jako jedyna leżała jednak w samym centrum, a nie na peryferiach tego akwenu.