Na przełomie wieków kompetencje związane z nadawaniem uprawnień przewoźnikom lotniczym posiadały: Główny Inspektorat Lotnictwa Cywilnego (certyfikacja działalności) i Departament Lotnictwa Cywilnego (koncesjonowanie i umowy międzynarodowe). Na zdjęciu widok Lotniska Chopina w Warszawie.
Władza lotnicza w Polsce funkcjonuje już od lipca 1919 r. i jest ściśle związana z lotnictwem cywilnym. Zakres jej działania obejmował szeroką problematykę: transportu powietrznego, infrastrukturę lotniskową, eksploatację sprzętu, ruch lotniczy, bezpieczeństwo lotów oraz uwarunkowania związane ze szkoleniem i pracę personelu lotniczego. W ostatnim okresie działalność władzy lotniczej skupia się przede wszystkim na wydawaniu i wdrażaniu przepisów oraz wykonywaniu czynności kontrolnych, wynikających z członkostwa w międzynarodowych organizacjach lotniczych (np. ICAO i EASA).
Władza lotnicza jako administracja państwowa funkcjonowała w różnych strukturach administracyjnych, ulegając przekształceniom stosownie do zmian organizacyjnych i ustrojowych w kraju oraz wymogów zmieniającego się prawa lotniczego. Ponad sto lat temu jej przedstawicielem był referent pracujący w Wydziale Kolejek Wąskotorowych i Miejskich Ministerstwa Kolei Żelaznych, a od dwudziestu lat rolę tą pełni wspomniany wyżej Urząd Lotnictwa Cywilnego.
Pierwszym aktem prawnym, który normował obowiązki i kompetencje w zakresie lotnictwa cywilnego, było rozporządzenie Prezydenta RP z 14 marca 1928 r. o prawie lotniczym. Na zdjęciu samolot pasażerski Fokker F-VII/3M na lotnisku Kraków-Rakowice.
W Europie po zakończeniu I wojny światowej wzrosło zainteresowanie nowym środkiem transportu pasażerów, towarów i poczty jakim był samolot. Rozwojowi organizujących się towarzystw lotniczych sprzyjała pozostała po zakończeniu działań zbrojnych duża liczba samolotów i wyszkolony personel. W Polsce początki rozwoju transportu powietrznego przypadły na trudny okres odbudowy po zniszczeniach wojennych oraz integrowania trzech byłych zaborów. Mimo tych priorytetów władze odrodzonego państwa doceniały od samego początku sprawy lotnictwa cywilnego. Wyrazem tego było m.in. przystąpienie Polski do Międzynarodowej Konwencji Urządzającej Żeglugę Powietrzną, podpisanej w Paryżu 13 października 1919 r., która była pierwszym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie lotnictwa cywilnego.
Impulsem dla ówczesnych władz państwowych do utworzenia odpowiedniej komórki organizacyjnej do spraw lotniczych były składane wnioski zagranicznych towarzystw lotniczych o udzielenie im koncesji na uruchomienie regularnej komunikacji lotniczej. Zaistniała więc na szczeblu rządowym konieczność rozstrzygnięcia, w kompetencjach którego ministerstwa powinna znajdować się tematyka lotnictwa cywilnego. Decyzją Rady Ministrów z 28 lipca 1919 r., sprawy komunikacji lotniczej powierzono ówczesnemu Ministrowi Kolei Żelaznych (MKŻ), gdyż uznano, że kolejnictwo jest najbardziej nowoczesne i uregulowane przepisami. Zagadnienia lotnicze zostały początkowo w zakresie działania Wydziału Kolejek Wąskotorowych i Miejskich. Postępujący rozwój lotnictwa wymagał posiadania specjalistycznej kadry i osobnej komórki organizacyjnej. W 1921 r. władze wojskowe oddelegowały do Wydziału Kolejek Wąskotorowych i Miejskich oficera lotnictwa. Dwa lata później przy Wydziale Pasażerskim Ministerstwa Kolei Żelaznych utworzono Referat Lotnictwa Cywilnego.
W 1924 r. kompetencje Ministra Kolei Żelaznych w zakresie lotnictwa zostały zapisane w ustawie, a rok później, stosownym zarządzeniem tego ministra, realizacja spraw lotniczych w terenie została zlecona Dyrekcjom Okręgowym Kolei Państwowych (DOKP). Organami wykonawczymi władzy stały się placówki zawiadowców portów lotniczych, którzy podlegali służbowo właściwej terytorialnie DOKP. Pierwsza taka placówka powstała na lotnisku mokotowskim w Warszawie, z chwilą uruchomienia regularnego połączenia Warszawa – Gdańsk przez towarzystwo Aerolloyd. Personel placówki liczył od kilku do kilkunastu osób, a jego zadaniem był nadzór nad całokształtem spraw lotniczych na danym lotnisku (kontrola ruchu, służba meteorologiczna i obsługa naziemna przewozów).
Rozwój lotnictwa dyktował potrzebę ponownego podniesienia rangi władzy lotniczej. W 1926 r. referat lotnictwa cywilnego w MKŻ przekształcono w samodzielny referat na prawach wydziału, zwiększając obsadę personalną. Rok później po wejściu w życie rozporządzenia Prezydenta RP o ustanowieniu urzędu Ministra Komunikacji (MK), dotychczasowe kompetencje Ministra Kolei Żelaznych w zakresie lotnictwa zostały przekazane nowemu ministerstwu. Nadzór techniczny i prowadzenie rejestru statków powietrznych zlecono warszawskiemu oddziałowi francuskiej firmy Veritas.
Pierwszym aktem prawnym kompleksowo regulującym całokształt spraw lotniczych było rozporządzenie Prezydenta RP z 14 marca 1928 r. o Prawie lotniczym. Jego ogłoszenie i wynikająca z tego konieczność właściwej realizacji zadań skutkowała utworzeniem w czerwcu Wydziału Lotnictwa Cywilnego, podległego bezpośrednio Ministrowi Komunikacji. Opracowany został awangardowy Program Rozwoju Lotnictwa Cywilnego. Z początkiem 1929 r., na bazie prywatnych towarzystw lotniczych Aerolot i Aero powstało państwowo-samorządowe przedsiębiorstwo Polskie Linie Lotnicze LOT. Działanie władz lotniczych i dynamika rozwoju nowego przewoźnika znacznie podniosły rangę Polski w lotnictwie międzynarodowym.
W lipcu 1932 r. Wydział przekształcono w Departament Lotnictwa Cywilnego (DLC), który tworzyły referaty: ogólno-administracyjny, polityczno-prawny, eksploatacyjny oraz budowy lotnisk i dróg powietrznych. W terenie została zachowana podległość Dyrekcjom Okręgowych Kolei Państwowych.
Nadzór techniczny nad sprzętem lotniczym realizował utworzony w ramach lotnictwa wojskowego dział Kontroli Cywilnych Statków Powietrznych, a badaniami zdrowotnymi personelu latającego – Centrum Badań Lotniczo-Lekarskich. Sprawdzaniem kwalifikacji zawodowych pilotów cywilnych zajmowała się specjalna komisja egzaminacyjna Ministerstwa Komunikacji, a sportami lotniczymi – Komisja Lotnictwa Sportowego i Polski Komitet Szybowcowy przy Aeroklubie Rzeczypospolitej Polskiej.
Z dniem 31 sierpnia 1939 r. weszła w życie wojenna organizacja lotnictwa cywilnego. Zadania mobilizacyjne realizowało powstałe na bazie Departamentu Lotnictwa Cywilnego – Szefostwo Lotnictwa Komunikacyjnego (sprzęt lotniczy został ewakuowany lub internowany za granicą). W Wielkiej Brytanii, przy Dowództwie Polskich Sił Powietrznych, powstał samodzielny Referat Lotnictwa Cywilnego, głównie dla opieki nad przebywającym na emigracji cywilnym personelem lotniczym. Natomiast w strukturach polskiego rządu emigracyjnego, w Ministerstwie Przemysłu, Handlu i Żeglugi RP, powołano Wydział Lotniczy. Realizował on przedsięwzięcia związane z wyceną strat wojennych oraz przygotowywał plany odbudowy polskiego lotnictwa cywilnego. Przedstawiciele polskiej władzy lotniczej brali udział w redakcji międzynarodowego aktu prawnego, tzw. Konwencji Chicagowskiej z 7 grudnia 1944 r. Została ona podpisana przez przedstawicieli Rządu Emigracyjnego, ale ratyfikowana przez władze PRL dopiero w 1957 r. (jest obowiązująca do chwili obecnej).
W ostatnich miesiącach II wojny światowej, w czasie wyzwalania terenów Polski, zadania władzy lotniczej realizował Oddział Lotnictwa Cywilnego przy Dowództwie Wojsk Lotniczych. Po wojnie, po przekształceniach organizacyjnych w państwie i utworzeniu urzędu Ministerstwa Komunikacji, sprawy nadzoru lotniczego zostały zlecone dla nowo powstałego Inspektoratu Lotnictwa Cywilnego (np. zarząd państwowy nad PLL LOT). Po kilkumiesięcznej działalności Inspektorat przekształcił się w Departament Lotnictwa Cywilnego (DLC), funkcjonujący w strukturze czterech referatów i Inspektoratu Kontroli Cywilnych Statków Powietrznych. W połowie 1948 r. został przyjęty nowy statut organizacyjny Ministerstwa Komunikacji, określający nową strukturę i zadania DLC.
Pełna wersja artykułu
