Wiek nietypowych czołgów

Pierwsze czołgi, oznaczone Mark I, zostały użyte bojowo w 1916 r. przez Brytyjczyków w bitwie nad Sommą do wsparcia piechoty. Pierwsze zmasowane natarcie czołgów miało miejsce podczas bitwy pod Cambrai w 1917 r. W setną rocznicę tych wydarzeń pozwolę sobie przedstawić przegląd mniej znanych modeli i koncepcji czołgów – konstrukcje unikalne i paradoksalne.

Pierwszymi prawdziwymi pojazdami pancernymi były – opracowane w pierwszej dekadzie XX w. – samochody pancerne, zwykle wyposażone w karabin maszynowy lub działo lekkie. Z czasem na pojazdach większych i cięższych liczba uzbrojenia oraz kaliber uległy zwiększeniu. Były one szybkie jak na owe czasy i nieźle chroniły załogę przed ogniem karabinowym i odłamkami. Miały jednak istotną wadę: bardzo słabo lub w ogóle nie radziły sobie
poza utwardzonymi drogami…
Dążąc do rozwiązania tego problemu, od końca 1914 r. w Wielkiej Brytanii próbowano przekonać oficerów brytyjskiego ministerstwa wojny o konieczności zbudowania uzbrojonych, opancerzonych pojazdów bojowych w oparciu o gąsienicowe ciągniki rolnicze. Pierwsze próby w tym kierunku podjęto w 1911 r. (Austriak Günther Burstyn i Australijczyk Lancelot de Mole), nie znalazły one jednak uznania decydentów. Tym razem jednak się udało i w rok później Brytyjczycy: ppłk Ernest Swinton, mjr Walter Gordon Wilson oraz William Tritton zaprojektowali i zbudowali prototyp czołgu Little Willie (Mały Willy), same zaś prace – dla ich zamaskowania – ukryto pod kryptonimem Tank (Zbiornik), które to słowo po dziś dzień w wielu językach stanowi określenie czołgu.
Na drodze ewolucji koncepcji do stycznia 1916 r. zbudowano i pomyślnie przebadano prototypy doskonale następnie znanych, romboidalnych czołgów Mark I (Big Willie, Duży Willy). To właśnie one jako pierwsze wzięły udział w bitwie nad Sommą we wrześniu 1916 r., stały się też jednym z symboli brytyjskiego udziału w I wojnie światowej. Czołgi Mark I oraz ich następców produkowano w dwóch wariantach: „męskim” (Male), uzbrojonym w 2 armaty i 3 karabiny maszynowe (2 x 57 mm i 3 x 8 mm Hotchkiss) oraz „żeńskim” (Female), uzbrojonym w 5 karabinów maszynowych (1 x 8 mm Hotchkiss i 4 x 7,7 mm Vickers), przy czym w kolejnych wersjach szczegóły uzbrojenia ulegały zmianie.
Warianty Mark I miały masę całkowitą odpowiednio 27 i 28 t; ich cechą charakterystyczną był stosunkowo nieduży kadłub, zawieszony pomiędzy wielkimi romboidalnymi konstrukcjami z zabudowanymi na bokach sponsonami z uzbrojeniem, które były w całości opięte gąsienicami. Nitowany pancerz miał grubość od 6 do 12 mm i chronił wyłącznie przed ogniem broni maszynowej. Bardzo skomplikowany układ napędowy, złożony z 16-cylindrowego silnika Daimler-Knight o mocy 105 KM i dwóch zestawów skrzyń biegów oraz sprzęgieł wymagał 4 ludzi do obsługi – na 8 członków załogi w ogóle – po 2 na każdą z gąsienic. Czołg był przez to bardzo duży (9,92 m długości wraz z „ogonem” ułatwiającym kierowanie oraz pokonywanie okopów, 4,03 m szerokości wraz ze sponsonami i 2,44 m wysokości) oraz powolny (prędkość maksymalna do 6 km/h), był jednak dość skutecznym środkiem wsparcia piechoty. Ogółem dostarczono 150 czołgów Mark I i wiele, wiele więcej kolejnych modeli, stanowiących jego rozwinięcie.