Demonstrator modernizacji czołgu podstawowego Leopard 2A4 do standardu 2PL podczas prób poligonowych

Niedawno minęła pierwsza rocznica rozpoczęcia procesu modernizacji czołgów Leopard 2A4 do standardu 2PL, największego tego typu przedsięwzięcia realizowanego aktualnie na rzecz Sił Zbrojnych RP. Angażuje on kilka firm należących do Polskiej Grupy Zbrojeniowej S.A., z Zakładami Mechanicznymi Bumar-Łabędy S.A. na czele, a także ich zagranicznych kooperantów, wśród których Rheinmetall Landsysteme GmbH, należący do grupy Rheinmetall Defence, ma status partnera strategicznego.

Bazowa umowa pomiędzy Inspektoratem Uzbrojenia MON a konsorcjum w składzie: Polska Grupa Zbrojeniowa S.A. i Zakłady Mechaniczne Bumar-Łabędy S.A. została podpisana już ponad rok temu, bo 28 grudnia 2015 r. Jej wartość brutto wynosi ok. 2,415 mld PLN i przewiduje ona przeprowadzenie do 30 listopada 2020 r. modernizacji 128 czołgów podstawowych Leopard 2A4 do wersji 2PL (z opcją na modernizację do 30 listopada 2021 r. kolejnych 14), a także wykonanie przeglądów na poziomie F6 wyżej wymienionych wozów i doprowadzenie ich do pełnej sprawności technicznej na podstawie odrębnej umowy (kosztów tych prac nie obejmuje umowa bazowa, ponieważ ich wartość jest określana indywidualnie dla każdego czołgu, w zależności od zakresu niezbędnych do wykonania napraw i wymiany zużytych zespołów). Ważnym elementem całego programu jest uzyskanie przez polski przemysł potencjału gwarantującego wsparcie cyklu życia zmodernizowanych czołgów, związanego z transferem technologii wraz ze środowiskiem, umożliwiającym jej zastosowanie i rozwój, w tym know-how, a także pozyskaniem specjalistycznego wyposażenia warsztatowego i urządzeń testujących. Poza tym, przeprowadzone mają zostać dodatkowe przedsięwzięcia: modernizacja trenażerów i symulatorów Ośrodka Szkolenia Leopard w Świętoszowie; dostarczenie pakietu logistycznego, umożliwiającego wsparcie eksploatacji czołgów w całym ich cyklu życiowym takie jak narzędzia specjalne MES-3; modyfikacja i opracowanie w niezbędnym zakresie, ale często od podstaw, dokumentacji technicznej TDv zmodernizowanego czołgu oraz dokumentacji technicznej symulatorów i trenażerów; dostarczenie pakietu szkoleniowego, obejmującego szkolenie załóg wozów i instruktorów oraz personelu technicznego (szerzej w WiT 1/2016).

Zagadnienia ogólne i harmonogram

Poza Zakładami Mechanicznymi Bumar-Łabędy S.A., w programie biorą także udział inne przedsiębiorstwa Polskiej Grupy Zbrojeniowej S.A. Najważniejsze z nich to:

• Wojskowe Zakłady Motoryzacyjne S.A. z Poznania, które biorąc udział w przeglądach i remontach czołgów Leopard 2A5, realizują także naprawy zespołów napędowych;
• PCO S.A., które dostarczą dwie kamery termowizyjne KLW-1 Asteria do modernizowanych celowników działonowego i przyrządu obserwacyjnego dowódcy każdego czołgu, a także zestaw kamer do obserwacji przestrzeni z tyłu czołgu KDN-1 Nyks;
• Zakłady Mechaniczne Tarnów S.A. i Zakład Mechaniczny Bumar-Mikulczyce S.A. odpowiadające za produkcję i dostawy elektrycznych napędów obrotu wieży oraz układów stabilizacji uzbrojenia EWNA;
• Rosomak S.A. odpowiedzialny za kompletację i dostawy elementów dodatkowego opancerzenia wieży;
• Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Urządzeń Mechanicznych OBRUM Sp. z o.o. z Gliwic mający przeprowadzić naprawy wynikowe i modernizację znajdujących się w kraju symulatorów oraz trenażerów.

Cały projekt został, z punktu widzenia prac wykonanych w ZM Bumar-Łabędy S.A. i jego krajowych kooperantów, podzielony na pięć etapów:

• Etap I – przygotowawczy (przygotowanie infrastruktury i zasobów), styczeń–listopad 2016 r.;
• Etap II – inicjowanie i wykonanie procesów demontażowych i weryfikacyjnych oraz naprawczych, listopad 2016 – grudzień 2017 r.;
• Etap III – przejęcia kompetencji modernizacyjnych (transfer technologii, szkolenia na etapie partii próbnej), styczeń 2018 – wrzesień 2018 r.;
• Etap IV – produkcja i dostawy partii przedseryjnej, czerwiec 2018 – marzec 2019 r.;
• Etap V – produkcja seryjna i dostawy, styczeń 2019 – listopad 2020 r.

Jak wykazały analizy przeprowadzone na etapie przygotowania całego projektu, za nieodzowny uznano udział w nim strategicznego zagranicznego partnera przemysłowego. Spośród ofert obu współproducentów czołgu – Krauss-Maffei Wegmann GmbH & Co. KG i Rheinmetall Landsysteme GmbH, Zakłady Mechaniczne Bumar-Łabędy S.A. i Polska Grupa Zbrojeniowa S.A. rekomendowały złożoną przez ten ostatni podmiot. Rekomendacja została zaakceptowana przez Inspektorat Uzbrojenia MON, co umożliwiło konsorcjum złożenie 8 grudnia 2015 r. zaktualizowanej oferty ostatecznej, będącej podstawą do podpisania umowy bazowej.

Hala Zakładów Mechanicznych Bumar-Łabędy S.A. podczas przeprowadzania weryfikacji stanu technicznego czołgów Leopard 2A4 w ramach przeglądu F6.

Szczegółowe warunki współpracy z Rheinmetall Landsysteme w ramach tego projektu określiła umowa z ZM Bumar-Łabędy S.A., która została podpisana 18 lutego 2016 r. Na jej mocy niemiecka firma odpowiada za: opracowanie projektu modernizacji czołgu, przygotowanie wspólnie z polskimi partnerami niezbędnej dokumentacji technicznej, wykonanie prototypu wozu wersji 2PL i czołgów partii próbnej, udzielenie ZM Bumar-Łabędy S.A. niezbędnego wsparcia technicznego w uruchomieniu produkcji wozów seryjnych, dostarczenie niezbędnych narzędzi i przekazanie know-how.

Poza Rheinmetall Landsysteme, także inne oddziały Rheinmetall Defence będą odpowiadać za poszczególne elementy pakietu modernizacyjnego, a także wspomagać polskie firmy w pozyskiwaniu części zamiennych z importu, niezbęd-nych w dalszym okresie eksploatacji czołgów.

Rheinmetall Waffe Munition GmbH współpracuje z polskim przemysłem w zakresie modernizacji armaty i dostaw amunicji, a Rheinmetall Defence Electronics GmbH uczestniczyć będzie w modernizacji celownika działonowego EMES 15 i systemu kierowania ogniem czołgu, a także innych elementów jego wyposażenia elektronicznego (szerzej w WiT 1 i 3/2016). Modernizacja przyrządów obserwacyjnych dowódcy PERI R17, a także ich obsługa i naprawa wykonywane będzą we współpracy PCO S.A. z Airbus DS Optronics GmbH, a firma Jenoptik Defence & Civil Systems ESW GmbH w kooperacji z Zakładami Mechanicznymi Tarnów S.A. i Zakładem Mechanicznym Bumar-Mikulczyce S.A. współpracować będzie w produkcji elektrycznych napędów wieży i armaty EWNA. Kidde-Deugra Brandschutzsysteme GmbH wraz z Rosomak S.A. będą współpracować przy montażu systemu przeciwwybuchowego ze środkiem gaśniczym Deugen-N i modernizacji istniejącego układu przeciwpożarowego (montaż nowego pulpitu sterującego i butli ze środkiem Deugen-N). Na finalnym etapie negocjacji jest umowa pomiędzy IBD Deisenroth Engineering GmbH i Rosomak S.A., dotycząca współpracy przy kompletowaniu i dostawach pancerza dodatkowego wieży oraz wykładzin przeciwodpryskowych.

Pierwszy etap projektu

Pierwszy etap prac związany z realizacją programu modernizacji czołgów Leopard 2A4 do standardu 2PL rozpoczął się tuż po podpisaniu umowy. Miał on charakter przygotowawczy, tak w zakresie organizacji przedsięwzięcia, jak i przygotowania infrastruktury i zasobów. W jego ramach rozpoczęto także prace zaliczone do II etapu, a dotyczące demontażu i weryfikacji stanu technicznego czołgów oraz ich napraw. To przyspieszenie wiązało się z koniecznością uzyskania przez Zakłady Mechaniczne Bumar-Łabędy S.A. zdolności w zakresie przeglądów poziomu F6 czołgów Leopard 2A4 w terminie do kwietnia ub.r., potwierdzonych odbiorem wojskowym poddanych nim czołgów. Jeśli chodzi o przedsięwzięcia o charakterze stricte organizacyjnym, zostały powołane komórki zarządzające projektem (komitet sterujący) i zapewniające komunikację w projekcie – tak na poziomie kooperantów krajowych i zagranicznych, jak i spotkań z klientem. Odpowiadają one także za: monitorowanie postępów prac (wewnętrzny nadzór nad prowadzonymi działaniami, składanie raportów PGZ S.A.); zarządzanie dostawami (planowanie niezbędnych zakupów usług i sprzętu, kontrola postępów prac u podwykonawców); zarządzanie kosztami (monitorowanie ilościowe i merytoryczne kosztów zlecenia).

Jeśli chodzi o prace związane bezpośrednio ze sprzętem, dotyczyły one przede wszystkim sukcesywnego przejmowania i weryfikacji stanu technicznego sprzętu przeznaczonego do modernizacji. Z punktu widzenia ZM Bumar-Łabędy, ma on pozwolić nie tylko na określenie stanu czołgu i zdiagnozowanie systemów/zespołów/podzespołów wymagających naprawy lub wymiany, ale także – w miarę możliwości – ustalenie stopnia zużycia pozostałych zespołów/podzespołów, często eksploatowanych już ponad 30 lat. Z racji wymogu udzielenia 12-miesięcznej gwarancji na bezawaryjną pracę całego czołgu, a więc także systemów, które nie podlegają modernizacji/przeglądowi, a których warunki i reżimy pracy ulegną pogorszeniu (np. ze względu na wzrost masy bojowej czołgu 2PL o ok. 5 ton), termin „weryfikacja” należy traktować dość szeroko.

W pierwszym etapie programu modernizacji polskich Leopardów 2 do standardu 2PL jednym z zadań dla zakładów z Łabęd było m.in. zdobycie kompetencji w zakresie przeglądów F6 czołgów i przywrócenia im pełnej sprawności, a także pozyskanie dokumentacji technicznej i wyposażenia specjalistycznego oraz narzędzi.

Dlatego warto na chwilę zatrzymać się przy tym zagadnieniu i przedstawić je możliwie precyzyjnie. Proces weryfikacji stanu technicznego przejmowanego do modernizacji czołgu odbywa się w trzech etapach. Pierwszy realizowany jest w jednostce wojskowej, podczas odbioru czołgu od dotychczasowego użytkownika i obejmuje: przegląd wizualny; sprawdzenie kompletności; sprawdzenie płynów eksploatacyjnych; wykonanie testu FLOK; sprawdzenie funkcjonalne celownika EMES, przyrządu PERI i SKO, a także peryskopów; sprawdzenie układu przeciwpożarowego; sprawdzenie układu podgrzewania. Drugi etap jest przeprowadzany u wykonawcy przeglądu (w przypadku czołgów A4 w ZM Bumar-Łabędy) i zakres sprawdzeń w jego ramach obejmuje: próbę trakcyjną na dystansie 5 km; sprawdzenie stanu i działania hamulców; sprawdzenie układu zawieszenia; kontrolę rolek podtrzymujących; sprawdzenie zespołu napędowego; sprawdzenie instalacji elektrycznej, kontrolę lufy; kontrolę karabinów maszynowych; kontrolę układu ochrony przed bronią masowego rażenia; sprawdzenie układu dymotwórczego; sprawdzenie układu uszczelniania do pokonywania przeszkód wodnych po dnie; sprawdzenie akumulatorów. Etap trzeci jest wykonywany podczas demontażu czołgu, połączonego ze szczegółową weryfikacją stanu technicznego oraz na etapie demontażu uszkodzonych systemów/zespołów/podzespołów (w zakładzie wiodącym lub u podwykonawcy). W tym etapie sprawdza się i kontroluje stan techniczny systemów i zespołów w trakcie demontażu z uwagi na ich umiejscowienie i ograniczony dostęp; sprawdza i kontroluje podzespoły w czasie przeglądów technicznych; określa się stopień wyeksploatowania wybranych zespołów i podzespołów; weryfikuje się stan techniczny systemów/zespołów/podzespołów uznanych za niesprawne podczas II etapu (rekomendacja – naprawa lub wymiana). Dopiero przeprowadzenie wszystkich trzech etapów weryfikacji stanu technicznego pozwala określić zakres niezbędnych prac naprawczo-remontowych i może być podstawą do opracowania kosztorysu prac niezbędnych w przypadku konkretnego czołgu.

Na przestrzeni pierwszych trzech kwartałów 2016 r. ZM Bumar-Łabędy przejął 48 czołgów Leopard 2A4. W ramach prac związanych z przygotowaniem zakładów do procesu weryfikacji stanu technicznego czołgów przewidzianych do modernizacji, zrealizowane zostały następujące prace:
❚ uruchomienie projektu w marcu 2016 r.,
❚ pozyskanie dokumentacji technicznej TDv i jej systematyczne tłumaczenie w wymaganym zakresie,
❚ szkolenie pracowników w Rheinmetall Landsysteme i uzyskanie przez nich certyfikatów kompetencji,
❚ ustanowienie potencjału do wykonania obsług czołgów do poziomu F6,
❚ przygotowanie infrastruktury zakładu do procesu modernizacji czołgów (planowanie i projektowanie procesów, stanowisk/gniazd; zamówienie
narzędzi specjalistycznych u zewnętrznych dostawców; przygotowanie własnych narzędzi specjalistycznych; przygotowanie oprzyrządowania stanowiskowego – stojaków montażowych, transportowych, stojaków do testowania; organizacja gniazd – demontażu podwozia, demontażu wieży, testowania power-packa, szkoleniowych),
❚ opracowanie dokumentacji technologicznej procesu demontażu/weryfikacji, magazynowania.

W ciągu całego roku wykonano także przeglądy F6 14 czołgów Leopard 2A4 i przeprowadzono ich usprawnienie. Prace te zrealizowano na podstawie indywidualnych kosztorysów, w ramach umowy z Inspektoratem Wsparcia, a uczestniczyli w nich także specjaliści z Rheinmetall Landsysteme. Naprawa pięciu power-packów została wykonana w WZM S.A. w Poznaniu.
W ramach programu modernizacji czołgów Leopard 2A4, pięć pojazdów przekazano w grudniu 2016 r. do Rheinmetall Landsysteme. Kolejny egzemplarz, także w grudniu 2016 r., trafił do Wojskowego Instytutu Techniki Pancernej i Samochodowej w Sulejówku, gdzie przeprowadzone zostały jego badania i pomiary jako tzw. egzemplarza bazowego przed modernizacją. Później ich wyniki zostaną porównane z wozem zmodernizowanym do standardu 2PL.

Jeden z pierwszych czołgów Leopard 2A4, które przeszły przegląd F6 i proces przywrócenia pełnej sprawności
w ZM Bumar-Łabędy.

Zgodnie z umową, od momentu jej podpisania do dostarczenia pierwszego zmodernizowanego w Polsce czołgu (7. egzemplarz), wykonawca ma około trzy lata (do grudnia 2018 r.) na budowę niezbędnej infrastruktury, przeszkolenie personelu i uzyskanie niezbędnych kompetencji. W związku z tym przyjęto założenie, że 2016 r. posłuży do kompleksowego przygotowania procesu modernizacji (w tym demontażu i weryfikacji), a praktyczny początek prac nastąpił na przełomie 2016/2017 roku.

Należy dobitnie podkreślić, że przejmując czołgi od Bundeswehry (pierwsza partia w latach 2002–2003, druga 2014–2015) Ministerstwo Obrony Narodowej nie zagwarantowało sobie w zawartych porozumieniach przekazania jakiejkolwiek dokumentacji konstrukcyjnej oraz remontowej. Doprowadziło to do całkowitego uzależnienia się w zakresie serwisu, napraw i dostaw części zamiennych od firm niemieckich (KMW, Rheinmetall i ich poddostawcy), stąd nie może dziwić, że w relacjach z polskim przemysłem, do chwili podpisania umowy na modernizację czołgów, strona niemiecka nie wyrażała zainteresowania pełnym transferem technologii remontu i napraw czołgów do Polski (aczkolwiek pewne kompetencje zbudowane zostały w ZM Bumar-Łabędy i w WZM S.A., najpierw podczas wspólnych prac jako podwykonawców firm niemieckich, a potem na bazie – indywidualnie negocjowanych – umów dwustronnych). Umowa modernizacyjna przewiduje częściowe finansowanie wybranych obszarów tworzenia potencjału obsługowo-naprawczego i transferu technologii, nie obejmuje jednak swym zakresem systemów, podzespołów i zespołów nieprzewidzianych do modernizacji, co nie daje możliwości uniezależnienia się w tych obszarach od partnerów niemieckich. Prowadzony w Polsce proces modernizacji czołgów, połączony z ich pełnym demontażem i weryfikacją stanu, daje przemysłowi możliwość uzyskania dodatkowej wiedzy, która może służyć do opracowywania własnej dokumentacji naprawczej i remontowej, jak również zasad uznawania polskich zamienników, co wymagać będzie jednak akceptacji ze strony MON takiego zakresu weryfikacji wraz z towarzyszącą dokumentacją, celem wprowadzenia do użycia i nadzorowania przez komórki odbioru wojskowego wykonywania prac na ich podstawie. Tego typu prace zostały już zainicjowane w ZM Bumar-Łabędy i aktualnie opracowywana jest we własnym zakresie m.in.: dokumentacja technologiczna, towarzysząca procesowi demontażu, technologia wstępnej weryfikacji kompletnego czołgu, technologia demontażu elementów podwozia, technologia demontażu elementów wieży, dokumentacja towarzysząca weryfikacji stanu technicznego, weryfikatory szczegółowe zdemontowanych zespołów i części (do 200 części lub ich grup), warunki techniczne na wykonanie napraw wybranych układów/zespołów/podzespołów (np. napraw pęknięć korpusu czołgu, przeglądów i napraw: przekładni bocznych, hamulców postojowych, gąsienic, wahaczy, kół nośnych, rolek podtrzymujących, mechanizmów napinania gąsienic itp.).

Nie tylko w Łabędach

Równolegle trwały prace projektowe związane z przygotowaniem projektu czołgu, za co odpowiada Rheinmetall Landsysteme. Oczywiście w pracach tych uczestniczą także polscy specjaliści. Pierwszą wersję projektu koncepcyjnego zaprezentowano zespołowi sterującemu IU MON na posiedzeniu 28 kwietnia 2016 r., zaś formalnie dokument ten przekazano 6 maja 2016 r. W następnych miesiącach wojskowi analizowali projekt i wnosili do niego poprawki (pierwsza i druga 29 lipca oraz 31 sierpnia, trzecia – 19 grudnia ub.r.). W międzyczasie Rheinmetall Landsysteme wykonał demonstrator modernizacji czołgu do standardu Leopard 2PL, który we wrześniu ub.r. miał swą publiczną premierę podczas kieleckiego MSPO, a w dniach 15–16 września był pokazywany przedstawicielom kontrahenta na poligonie w Świętoszowie.

Po wprowadzeniu poprawek nr 1 i 2, wnioskowanych przez IU MON, został on ponownie zaprezentowany zespołowi sterującemu zamawiającego podczas wyjazdowego posiedzenia w siedzibie Rheinmetall Landsysteme w Unterlüß 29 i 30 listopada 2016 r. Finalny projekt, na podstawie którego będzie wykonany pierwszy prototyp zmodernizowanego czołgu, miał zostać zatwierdzony w pierwszym kwartale tego roku.

Analiza rozwiązań demonstratora modernizacji Leopard 2PL została wykorzystana przy korektach wstępnego projektu modernizacji i posłuży do opracowania projektu finalnego, na bazie którego powstanie pierwszy prototyp.

Ważną rolę w procesie wsparcia eksploatacji, a także modernizacji polskich Leopardów 2 wszystkich wersji, odegrają także poznańskie Wojskowe Zakłady Motoryzacyjne S.A. Jeśli chodzi o pro-
jekt Leopard 2PL bazą do współpracy pomiędzy WZM S.A. i ZM Bumar-Łabędy S.A. jest porozumienie o podziale kompetencji i współpracy w zakresie przeglądów technicznych F6 oraz napraw Leopardów 2A4 i A5, zawarte 28 grudnia 2015 r. Niezależnie od podpisanego porozumienia, w Poznaniu będą wykonywane naprawy power-packów wszystkich polskich Leopardów 2.
Działania związane z modernizacją czołgów Leopard 2A4 do standardu 2PL, zrealizowane w ostatnich kilkunastu miesiącach przez przedsiębiorstwa polskiego przemysłu obronnego i ich partnerów, potwierdzają, że obecnie nie istnieją zagrożenia dla harmonogramu całego przedsięwzięcia. Zadania przewidziane na ten rok będą wykonywane planowo.