Wielkoseryjna produkcja samolotów F-35 nie może rozpocząć się z powodu niezakończenia wstępnych badań państwowych (Initial Operational Test and Evaluation, IOT&E). Termin ich zakończenia przesunięto na czas nieokreślony, a ostrożne szacunki części analityków wskazują, że decyzja może zapaść dopiero w 2022 r. Powodem jest niezakończony proces badań w locie i prób symulacyjnych w symulatorze Joint Simulation Environment (JSE).

W lutym i marcu tego roku administracja Stanów Zjednoczonych opublikowała nowe raporty, dotyczące stanu realizacji programu budowy i rozwoju wielozadaniowych samolotów bojowych 5. generacji Lockheed Martin F-35 Lightning II. Informacje i wnioski zawarte w nich powinny być także analizowane w Polsce, choćby ze względu na zakup 32 egzemplarzy takich maszyn dla Sił Powietrznych. Dodatkowo wskazują one, dlaczego w poprzednich latach zapadły w Stanach Zjednoczonych decyzje o wznowieniu zakupów maszyn 4. generacji.

Opracowany przez korporację Lockheed Martin i produkowany z udziałem licznych partnerów zagranicznych F-35 Lightning II miał być odpowiedzią na pole walki jutra. W ten sposób wpisywał się w amerykański pęd do doskonałości, popychany przez rewolucję informatyczną, która wybuchła w latach 90. ubiegłego stulecia. Owocami tej filozofii były m.in. myśliwce Lockheed Martin F-22A Raptor, bombowce B-2 Spirit, niszczyciele typu Zumwalt, niedoszłe wozy bojowe Future Combat Systems (FCS) i Ground Combat Vehicle (GCV), wozy amfibijne Expeditionary Fighting Vehicle (EFV), radiostacje programowalne Joint Tactical Radio System (JTRS) Ground Mobile Radio (GMR), śmigłowce Boeing-Sikorsky RAH-66 Comanche, wielozadaniowe okręty nawodne Littoral Combat Ship i lotniskowiec typu Gerald R. Ford. Patrząc z perspektywy lat widać, że większość z nich zakończyła się dla Departamentu Obrony katastrofą w postaci znacznego przekroczenia budżetu, wysokiego stopnia komplikacji, nieosiągnięcia deklarowanych parametrów technicznych, a także znacznego okrojenia planowanych zakupów bądź całkowitego anulowania programu (RAH-66, FCS, GCV, EFV, JTRS GMR). Coraz więcej problemów dotyka także program F-35, należy jednak podkreślić, że w przypadku kilku innych, dziś cenionych, zaawansowanych samolotów wielozadaniowych w pierwszym okresie ich służby pojawiały się liczne zastrzeżenia odnośnie niespełniania wszystkich postawionych wymagań czy zbyt niskiej niezawodności, a po latach zyskały status bardzo udanych (choćby F-16 Fighting Falcon tego samego producenta).

Jednym z problemów programu są opóźnienia w harmonogramie dostaw gotowych samolotów. Pogłębia to pandemia COVID-19, a także kwestia znalezienia nowych poddostawców komponentów, które wcześniej dostarczał przemysł turecki.

Co należy podkreślić na wstępie. Lockheed Martin dostarczył dotychczas ponad 600 samolotów wszystkich wersji, które wylatały blisko 370 000 godzin (w tym część w warunkach bojowych na obszarze Bliskiego Wschodu i nad Afganistanem). Dotychczasowe straty objęły pięć maszyn (w tym jedną należącą do Japońskich Powietrznych Sił Samoobrony), a także kilka uszkodzeń, których naprawa przekroczy wartość 2 mln USD. Plany Departamentu Obrony obejmowały zakup do 2456 egzemplarzy wszystkich wersji, które pozwolą na zastąpienie większości samolotów bojowych 4. generacji. Wiadomo już, że w niektórych przypadkach będzie to jednak po prostu niemożliwe ze względu na opóźnienia i inne czynniki, które wystąpiły w ostatnich latach (o czym dalej). Zgodnie z deklaracjami, maszyny mają być eksploatowane do lat 70. bieżącego stulecia. Takie też są przewidywania polskiego Ministerstwa Obrony Narodowej, co upubliczniono w czasie kwietniowych obrad Sejmowej Komisji Obrony.

Kluczowe problemy trapiące F-35 od lat są te same. To trudne do rozwiązania problemy natury technicznej, niepozwalające osiągnąć charakterystyk założonych na etapie projektowania, a także wymagań zamawiającego. Ważne jest także niezakończenie wstępnych badań państwowych, co wstrzymuje rządową decyzję o uruchomieniu wieloletniego programu zakupowego. To zaś powoduje, że cały czas Departament Obrony kupuje maszyny dla siebie i sojuszników poprzez procedurę zamawiania partii wstępnych, które mogą znacząco różnić się od siebie, czyniąc produkcję i późniejsze wsparcie eksploatacji droższym. Do niedawna zakładano, że decyzja o zakończeniu wstępnych badań państwowych (Initial Operational Test and Evaluation, IOT&E) i akceptacja ich wyniku zostanie podjęta do końca roku 2020. Niestety, obecnie termin ten przesunięto na czas nieokreślony, a ostrożne szacunki części analityków wskazują, że decyzja może zapaść dopiero w 2022 r. Powodem tego jest niezakończony proces badań w locie (niektórych testów dotąd nawet nie zainicjowano) i prób symulacyjnych w symulatorze Joint Simulation Environment (JSE), w których powinny zostać zrealizowane 64 scenariusze misji przeciwko wrogowi dysponującemu zaawansowanymi systemami ofensywnymi i defensywnymi (w domyśle Rosji i ChRL). Aby ten etap IOT&E zaliczyć, należy najpierw zbudować centrum symulacyjne