Najnowsze chinskie mysliwce

Dziś Chińska Republika Ludowa dysponuje trzecimi pod względem liczebności siłami powietrznymi na świecie, stojąc w jednym szeregu z lotnictwem amerykańskim i rosyjskim. Ich osnowę stanowi około 600 wielozadaniowych samolotów myśliwskich, nie ustępujących myśliwcom F-15 i F-16 Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych. W ostatnich latach liczba najnowszych maszyn uległa znacznemu zwiększeniu (J-10, J-11, Su-27, Su-30), trwają prace nad lotniczą techniką nowego pokolenia (wykonane w technologii utrudnionej wykrywalności myśliwce J-20 i J-31). Rośnie znaczenie uzbrojenia kierowanego i dalekiego zasięgu. Jednocześnie ChRL nie do końca pokonała problemy typowe dla państw rozwijających się, szczególnie dotyczy to projektowania i produkcji silników odrzutowych i awioniki.

Chiński przemysł lotniczy został zbudowany po drugiej wojnie światowej praktycznie od zera. Wydatnej pomocy ChRL udzielił wówczas ZSRR, który współuczestniczył w tworzeniu chińskiego przemysłu zbrojeniowego, w tym lotniczego aż do momentu gwałtownego pogorszenia stosunków między oboma krajami, co miało miejsce w drugiej połowie lat sześćdziesiątych.
Pierwszą dużą wytwórnią lotniczą w ChRL był Zakład nr 112 w Shenyangu. Budowę rozpoczęto w 1951 r., a dwa lata później zaczęto w zakładzie wytwarzać pierwsze komponenty do samolotów. Początkowo zamierzano podjąć produkcję samolotów myśliwskich MiG-15bis jako J-2, ale planów tych nie zrealizowano. Zamiast nich Zakład nr 112 zaczął wytwarzać dwumiejscowe myśliwce szkolne MiG-15UTI jako JJ-2. W Harbinie uruchomiono produkcję silników odrzutowych RD-45F dla nich.
W 1955 r. rozpoczęła się w Shenyangu licencyjna produkcja myśliwców MiG-17F jako J-5, początkowo z części dostarczonych z ZSRR. Pierwszy całkowicie zbudowany w ChRL J-5 został oblatany 13 lipca 1956 r. Do samolotów tych w zakładach Shenyang Liming produkowano silniki WK-1F jako WP-5. J-5 wytwarzano do 1959 r., i linię produkcyjną opuściło 767 maszyn tego typu. Równocześnie z wybudowaniem pięciu wielkich hal fabrycznych w Shenyangu zorganizowano ośrodek naukowo-konstrukcyjny znany jako Instytut nr 601. Pierwszą jego pracą było stworzenie dwumiejscowej wersji szkolnej myśliwca J-5 – JJ-5. Takiej wersji, czyli dwumiejscowego MiG-17, w ZSRR nie było. Prototyp JJ-5 oblatano 6 maja 1966 r. i do 1986 r. zbudowano 1061 maszyn tego typu. Były one napędzane silnikami WK-1A, lokalnie oznaczonymi WP-5D.
17 grudnia 1958 r. oblatano w Shenyang pierwszy egzemplarz J-6A, licencyjnej wersji wyposażonego w celownik radiolokacyjny samolotu myśliwskiego MiG-19P. Jakość złożonych z radzieckich części maszyn była jednak tak zła, że produkcję wstrzymano i postanowiono przenieść do zakładu w Nanchang, gdzie w tym samym czasie uruchamiano licencyjną produkcję podobnych myśliwców J-6B (MiG-19PM) uzbrojonych w kierowane pociski rakietowe „powietrze-powietrze” PL-1 (RS-2US). Pierwszego J-6B w Nanchang oblatano 28 września 1959 r. Nic z tego jednak nie wyszło i w 1963 r. ostatecznie wszelkie prace mające na celu uruchomienie produkcji J-6A i J-6B zakończono. Tymczasem w Shenyang podjęto próbę uruchomienia wytwarzania „prostszego” samolotu myśliwskiego J-6 (MiG-19S), pozbawionego celownika radiolokacyjnego. Pierwszy egzemplarz oblatano 30 września 1959 r., ale i tym razem nic z tego nie wyszło. Produkcję J-6 wznowiono dopiero po kilku latach, po nabraniu odpowiedniego doświadczenia przez załogę i podniesieniu jakości produkcji (należy jednak pamiętać, że w odróżnieniu od wcześniejszych tego typu sytuacji, tym razem nie korzystano z żadnej radzieckiej pomocy). Pierwszego J-6 z nowej serii oblatano 23 września 1963 r. Dziesięć lat później do produkcji w Shenyang weszła kolejna „bezradarowa” wersja J-6C (oblot prototypu miał miejsce 6 sierpnia 1969 r.). Łącznie chińskie lotnictwo otrzymało około 2400 samolotów myśliwskich J-6; na eksport powstało kilkaset kolejnych. Ponadto zbudowano 634 dwumiejscowe myśliwce szkolne JJ-6 (produkcję zakończono w 1986 r., a typ wycofano z eksploatacji dopiero w 2010 r.). Silniki WP-6 (RD-9B) początkowo produkowano w wytwórni Shenyang Liming, a następnie w zakładzie w Chengdu.
Kolejnym samolotem produkowanym w Shenyangu był dwusilnikowy myśliwiec przechwytujący J-8 i jego wersja rozwojowa J-8-II. Decyzję o opracowaniu takiego samolotu podjęto w 1964 r. i był to pierwszy chiński myśliwiec opracowany niemal całkowicie własnymi siłami. Prototyp J-8 został oblatany 5 lipca 1969 r., jednakże represjonowanie głównego konstruktora Liu Honhzhi w czasie Wielkiej Proletariackiej Rewolucji Kulturalnej w ChRL spowodowało znaczne opóźnienie prac nad J-8, który przez kilka lat nie miał głównego konstruktora. Produkcja seryjna J-8 i zmodernizowanej wersji J-8-I była prowadzona w latach 1985-87. Samolot był już wówczas zupełnie przestarzały, dlatego jeszcze w 1980 r. podjęto prace nad zmodernizowaną wersją ze znacznie bardziej zaawansowanym celownikiem radiolokacyjnym w części nosowej i z bocznymi chwytami powietrza w miejsce centralnego. Miała ona być uzbrojona w kierowane pociski rakietowe „powietrze-powietrze” średniego zasięgu. Prototyp tego samolotu oblatano 12 czerwca 1984 r. i w 1986 r. wszedł on do produkcji, ale dopiero w wariancie J-8-IIB wprowadzono docelowe uzbrojenie w postaci pocisków rakietowych PL-11 naprowadzanych na cel półaktywnie radiolokacyjnie. Ogółem do 2009 r. zbudowano około 400 myśliwców tego typu, część z nich zmodernizowano w trakcie eksploatacji.
W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych zakład w Shenyang podjął licencyjną produkcję rosyjskich samolotów myśliwskich Su-27SK, znanych pod lokalnym oznaczeniem J-11 (szerzej na ten temat można przeczytać w innym artykule w tym numerze).
Drugą dużą chińską wytwórnią wytwarzającą samoloty myśliwskie jest Zakład nr 132 w Chengdu. Produkcję uruchomiono w nim w 1964 r. (początek budowy – 1958 r.) i początkowo były to samoloty J-5A (J-5 wyposażone w celownik radiolokacyjny; prawdopodobnie nie były to maszyny fabrycznie nowe a jedynie przebudowane) i JJ-5 składane z części dostarczonych z Shenyang. Docelowo miała to być jednak wytwórnia samolotów myśliwskich MiG-21F-13 (J-7), rozwijających dwukrotną prędkość dźwięku i uzbrojonych w kierowane pociski rakietowe „powietrze-powietrze” R-3S (PL-2), samonaprowadzające się na podczerwień. Z uruchomieniem produkcji J-7 w zakładzie z niedoświadczoną załogą był jednak poważny problem, dlatego wytwarzanie J-7 najpierw rozpoczęto w Shenyang, oblatując pierwszy egzemplarz 17 stycznia 1966 r. W Chengdu miało to miejsce dopiero półtora roku później, ale pełnoskalowa produkcja ruszyła dopiero po następnych trzech latach. W kolejnych zmodernizowanych wersjach zbudowano około 2500 myśliwców J-7, których wytwarzanie zakończono w 2013 r. Ponadto w latach 1986-2017 w Guizhou była produkowana dwumiejscowa odmiana JJ-7 (zakład dostarczał także komponenty do budowy bojowych J-7 w Chengdu). Silniki WP-7 (R11F-300) początkowo wytwarzano w Shenyang Liming, a następnie w Guizhou Liyang. W tym ostatnim zakładzie produkowano również zmodernizowane WP-13 napędzające nowsze myśliwce (oba typy silników wykorzystywano także w samolotach myśliwskich J-8).