Czołg PzKpfw 35(t) z 6. Dywizji Pancernej, jedynej wyposażonej w większości w ten typ wozu bojowego. Niemcy przeprowadzili Blitzkrieg w Państwach Bałtyckich latem 1941 r. siłami trzech dywizji pancernych (w tym dwie uzbrojone głównie w czeskie czołgi) i trzech dywizji zmotoryzowanych.
Jeszcze w 1939 r. granice na terenach Państw Bałtyckich przebiegały nieco inaczej niż dziś, ale też inaczej niż w 1941 roku. To co dzisiaj jest Obwodem Królewieckim jeszcze w pierwszych miesiącach 1939 r. było granicą między niemiecką prowincją Prusy Wschodnie, a niepodległą Litwą. W stosunku do dzisiejszych granic Litwa nie miała wąskiego pasa terenu po swojej południowo wschodniej stronie o powierzchni 13 490 km², w którego centrum leżała dzisiejsza stolica państwa litewskiego – Wilno. Ów pasek terenu wchodził w skład państwa polskiego, tworząc z całej północno wschodniej Polski Województwo Wileńskie. Ów pasek terenu w wyniku „buntu” generała dywizji Lucjana Żeligowskiego (12 października 1920 r.), który na polecenie Józefa Piłsudskiego oderwał go od Litwy, początkowo tworzył separatystyczną Litwę Środkową, ale po niecałych dwóch latach został formalnie włączony do Polski (18 kwietnia 1922 r.).
Litwa jako państwo powstała w XIII wieku, a wiek później na krótko obejmowała nawet Kijów, walcząc z kim się dało, ale głównie z niemieckimi zakonami rycerskimi. Później była długotrwała Unia z Polską, aż do rozbiorów, kiedy to Litwa dostała się pod panowanie rosyjskie. W 1917 r. tereny Litwy znalazły się pod niemiecką okupacją. Niemcy podjęli próbę stworzenia tu marionetkowego państwa. I tak od 16 lutego do 2 listopada 1918 r. istniało Królestwo Litewskie, zależne od Niemców, ale 2 listopada 1918 r. powstała Republika Litewska, już rzeczywiście niepodległa. Podobnie jak Polska, Litwa wyszła z niewoli trwającej niemal dokładnie tyle samo. I podobnie jak w Polsce w grudniu 1926 r. zakończyły się na Litwie rządy demokratyczne, a osadzony na stanowisku w wyniku wojskowego puczu prezydent Anton Smetona został praktycznie dyktatorem państwa, od tego momentu nie było legislatury ani wyborów.
W 1923 r. udało się jeszcze uzyskać Okręg Kłajpedy, dłużej należący do Księstwa Pruskiego, w związku z czym, był on niemal pół na pół zamieszkały przez Niemców i Litwinów. Właściwie to bardzo trudno określić, czy należał się on Litwie czy Niemcom. 20 marca 1939 r. Niemcy przekazali Litwie ultimatum żądając zwrotu Okręgu Kłajpedy, a duży zespół ich okrętów wszedł z korpusem ekspedycyjnym do Kłajpedy po tym, jak Litwa podpisała wymuszony siłą układ z 23 marca 1939 r. o oddaniu okręgu. Litwa straciła tym samym swój największy port morski, został tylko mały porcik Święta (Šventoji).
Zanim Litwa na wiele lat straciła niepodległość, nastąpiła jeszcze jedna zmiana. Bezpośrednio po kampanii polskiej 1939 r., 10 października ZSRS podpisał z Litwą układ, na mocy którego 18 października przekazano Litwie tzw. Litwę Środkową wraz z Wilnem, a tym samym stolicę można było przenieść wreszcie z Kowna do Wilna. To był jednak już ostatni rok funkcjonowania niepodległej Litwy.
Terytorium przedwojennej Łotwy i Estonii do XIII wieku zamieszkiwały plemiona bałtyckie i ugrofińskie, wówczas zostały one podbite przez Zakon Kawalerów Mieczowych i odtąd tereny te nazywano Inflantami. Odtąd ziemie te pozostawały przez dwa kolejne wieki pod wpływami niemieckimi i duńskimi. W 1561 r. po wojnach inflanckich, ziemie te zostały poddane polskiemu królowi Zygmuntowi Augustowi. Od tej pory ziemie te były wspólną własnością Polski i Litwy. W kolejnym wieku część Inflant została podbita przez Szwedów. W 1721 r. szwedzką część podbiła Rosja, a w 1772 r. Inflanty Polskie zostały przejęte przez Imperium Rosyjskie. Dopiero w tym momencie przyszła Łotwa i przyszła Estonia znalazły się pod rosyjskim panowaniem.
Sowiecki czołg szybki BT-7 na ulicach Rygi; czerwiec 1940 r.
18 listopada 1918 r. niepodległość proklamowała południowa część dawnych Inflant, czyli ludność wywodząca się z dawnych plemion bałtyckich, połączona wspólnotą jednolitego języka. Do 1920 r. nie było tu jednak spokoju, walczono tu zarówno z niemieckimi Freikorpusami (nacjonalistyczne formacje paramilitarne założone przez zdemobilizowanych żołnierzy), jak i z Bolszewikami, próbującymi podporządkować sobie świeżo powstałe państwo. Z zagraniczną pomocą, w tym i polską, Łotwa się jednak obroniła. Później, już jako niepodległe państwo, Łotwa była demokratyczną republiką, ale od 1934 r. stała się państwem autorytarnym, rządzonym przez premiera Kārlisa Ulmanisa, który od 1936 r. był prezydentem Łotwy. Utrata niepodległości przez Łotwę w 1939 r. zostanie opisana w dalszej części tekstu. W tym miejscu warto jedynie wspomnieć, że już po aneksji Łotwy do ZSRS jako Łotewska Socjalistyczna Republika Sowiecka, od Łotwy oderwano niewielki przygraniczny pasek terenu i włączono go w skład Rosyjskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej. Ta część Łotwy nigdy nie wróciła do tego państwa, nadal pozostaje w granicach Rosji.
Estonia to także Inflanty, również i ta ich część została podbita przez Zakon Kawalerów Mieczowych począwszy od 1208 roku. W 1219 r. północną część Estonii podbiła Dania, zakładając tu miasto znane dziś jako Tallinn, co w języku estońskim znaczy „Duńskie Miasto”. W latach 1343-1345 miało miejsce powstanie ludności estońskiej przeciwko europejskim okupantom, jednocześnie Duńczycy sprzedali swoją część Estonii Zakonowi Krzyżackiemu. W latach 1558-1583 toczyła się wojna o Inflanty, w czasie której podzielono tereny dzisiejszej Estonii między Polskę i Szwecję (północna część). W czasie wojen o Inflanty, w 1629 r. tereny dzisiejszej Estonii zostały opanowane przez Szwecję.
W 1648 r. Szwecja zdobywa też dużą wyspę Ozylia, która dotąd pozostawała pod panowaniem duńskim. Spośród Państw Bałtyckich, Estonia jako pierwsza wpadła w ręce Rosjan, bowiem już w czasie wielkiej wojny północnej w latach 1700-1721 została podbita przez wojska Rosyjskiego Imperium. Od tamtej pory państwo to pozostawało pod panowaniem Rosjan aż do 1918 r., ale jednocześnie Estonia najwcześniej proklamowała niepodległość, bo już 24 lutego 1918 roku. Musiała jednak stoczyć długą walkę o utrzymanie swojej suwerenności i niezależności, najpierw z Niemcami, a później z Bolszewikami. Dopiero 2 lutego 1920 r. podpisano traktat w Tartu, w wyniku którego Rosja bolszewicka (ZSRS powstał później, w grudniu 1922 r.) uznała niepodległość Estonii i przez 20 lat, państwo to mogło budować swoją własną państwowość, po raz pierwszy w historii
w takim kształcie.
Estonia jako jedyne państwo z trzech opisywanych do końca pozostała w pełni demokratyczna, a w 1938 r. uchwalono nawet nową konstytucję. Już 28 września 1939 r. pod naciskiem, a właściwie ultimatum ze strony ZSRS wyrażono zgodę na stacjonowanie wojsk sowieckich w Estonii. Wybiegając nieco w przyszłość, trzeba wspomnieć, że także w przypadku Estonii skrawek przygraniczny z miastem Pieczory został w 1945 r. przeniesiony w skład Rosyjskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej i po odzyskaniu niepodległości przez Estonię w 1991 r. ziemie te pozostały w składzie Rosji, taki stan trwa do dziś.
24 sierpnia 1939 r. podpisano w Moskwie słynny Pakt Ribbentrop – Mołotow, w którego tajnym załączniku podzielono strefy wpływów między Niemcy a ZSRS. Początkowo Litwa znalazła się w niemieckiej strefie wpływów, a dwa pozostałe państwa w sowieckiej, ale już miesiąc później w wyniku kolejnych targów między agresorami sprawę skorygowano i wszystkie trzy Państwa Bałtyckie przeniesiono do strefy wpływów ZSRS.
Przybycie polskiego okrętu podwodnego ORP Orzeł do Tallinna 14 września 1939 r. dało Związkowi Sowieckiemu pretekst do kwestionowania neutralności Estonii, a zarazem wszystkich Państw Bałtyckich (z kwestią internowania i ucieczki ORP Orzeł z Tallinna 18 września wiąże się wiele kontrowersji). Już 6 października 1939 r. wysunięto konkretne żądania wobec Finlandii, Estonii, Łotwy i Litwy, by poszły na współpracę z ZSRS, rezygnując z neutralności. Jak wiadomo, Finlandia została zaatakowana bezpośrednio 30 listopada 1939 r., co było początkiem Wojny Zimowej.
Rząd Estonii otrzymał sowieckie ultimatum 24 września 1939 r., co zmusiło rząd tego państwa do podpisania układu o wzajemnej pomocy z ZSRS już 28 września, układ ten przewidywał zgodę na powstanie sowieckich baz wojskowych na terenie Estonii, czyli de facto na stałe stacjonowanie wojsk. 5 października podpisano podobne porozumienie z Łotwą, a 10 października 1939 r. – także z Litwą. W poszczególnych państwach zostały wprowadzone kontyngenty wojsk Armii Czerwonej: 25 000 w Estonii, 30 000 na Łotwie i 20 000 na Litwie. W czasie Wojny Zimowej sowieckie bombowce korzystały z baz w Estonii, by atakować Finlandię. Do Estonii wszedł 65. Specjalny Korpus Piechoty składający się z 16. Dywizji Piechoty i 18. Brygady Pancernej (283 czołgi i 54 samochody pancerne) a także dwa pułki lotnicze. Na Łotwę wkroczył 2. Specjalny Korpus Piechoty składający się z 67. DP i 6. BPanc, a także dwa pułki lotnicze. I wreszcie na Litwę wszedł 16. Specjalny Korpus Piechoty składający się z 5. DP i 2. BPanc wraz z dwoma
pułkami lotniczymi.
Zobacz więcej materiałów w pełnym wydaniu artykułu w wersji elektronicznej >>
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
