Firma motoryzacyjna Tatra Trucks należy do sreber rodowych czeskiego przemysłu. W 2017 r. obchodziła 120. rocznicę wyprodukowania pierwszego samochodu, w kolejnym 120-lecie powstania pierwszej ciężarówki, zaś w 2020 r. świętowano 170-lecie powołania do życia firmy. Dziś to właśnie samochody ciężarowe kojarzą się z przedsiębiorstwem z Kopřivnicy. Oferowane są nie tylko ich cywilne linie, ale także typowo wojskowe, będące często bazą do bardzo wyspecjalizowanych aplikacji.

Historia Tatry rozpoczęła się znacznie wcześniej, niż powstał jej pierwszy samochód – Präsident, bo jeszcze w 1850 r. Z tego też powodu dzisiejsza Tatra Trucks może poszczycić się najdłuższą tradycją spośród wszystkich producentów szosowych i terenowych samochodów ciężarowych na świecie, jest zarazem trzecią firmą, która uruchomiła produkcję samochodów osobowych. Jej dzieje są oczywiście ściśle związane także z siłami zbrojnymi Czechosłowacji, a później Czech i Słowacji, ale także innych państw. Tatry służą w wojsku już ponad 100 lat, cały czas wykazując swoje unikatowe charakterystyki, którymi nie może pochwalić się żaden z konkurentów.

Unikatową cechą konstrukcji większości ciężarówek Tatry i wizytówką firmy jest podwozie z centralną rurą nośną, do której niezależnie mocowane są półosie wahliwe. Rys. Tatra.

Pierwsze samochody ciężarowe Tatry typów TL2 i TL 4 trafiły do służby w wojsku Austro-Węgier już podczas I wojny światowej. Po powstaniu Czechosłowacji to właśnie one były pierwszymi, które zaczęły być produkowane pod znaną dziś na całym świecie marką Tatra, która zastąpiła pierwotną NW (Neselsdorfer Wagenbau) w 1919 r. Jednym z kamieni milowych w historii firmy stało się opracowanie w 1923 r. przez konstruktora Hansa Ledvinkę nowego układu podwozia samochodowego, dziś znanego jako układ Tatry. Zamiast powszechnie wówczas stosowanej drabinkowej ramy zastosował on w nim centralną rurę nośną, do której niezależnie mocowane są półosie wahliwe ‒ dziś układ ten stanowi wizytówkę firmy i wykorzystywany jest nadal nawet w jej najnowocześniejszych konstrukcjach.

Samochody Tatry z ich unikatową konstrukcją podwozia tworzą dziś trzon parku pojazdów logistycznych i specjalnych Sił Zbrojnych Republiki Czeskiej, a używane są także w siłach zbrojnych wielu innych państw na całym świecie, w tym w Wojsku Polskim. Oferowane są w wielu odmianach, które użytkownik może łatwo adaptować do swych potrzeb. Przede wszystkim są to klasyczne pojazdy ciężarowe do zadań logistycznych – do przewożenia: żołnierzy, ładunków, kontenerów, wody, paliw czy amunicji. Wojskowe Tatry są dostarczane ze standardowymi kabinami, ale także w wykonaniach opancerzonych o różnych poziomach osłony balistycznej i przeciwminowej. Tatry w siłach zbrojnych wykorzystywane są także do wielu innych zadań – jako nośniki systemów radiolokacyjnych, dowodzenia i kierowania ogniem, walki radioelektronicznej, wyposażenia inżynieryjnego, mostów, a także jako pojazdy ewakuacyjno-serwisowe. Służą także jako nośniki uzbrojenia – jako wyrzutnie pocisków przeciwlotniczych, podwozia dział samobieżnych, wyrzutni rakiet itp. Firma z Kopřivnicy produkuje też platformy podwoziowe do pojazdów opancerzonych i specjalnych, w tym bojowych.

Podwozie linii Tatra Force w układzie 8×8. Fot. Tatra.

Współczesność Tatra Trucks i jej oferta
Od 2013 r. Tatra Trucks jest znów w czeskich rękach i stanowi własność holdingów Czechoslovak Group oraz Promet Group, na czele których stoją Michal Strnad i René Matera. Oprócz standaryzowanych linii produktowych, Tatra Trucks produkuje także specjalne samochody i podwozia według wymagań kontrahentów. Nadal firma koncentruje się na rozwoju swych unikatowych podwozi z centralną rurą nośną i niezależnie mocowanymi do niej półosiami wahliwymi oraz napędem wszystkich kół – w formułach od 4×4 do 16×16 i więcej.

Konstrukcja podwozia i uzyskiwane dzięki niemu charakterystyki zapewniają samochodom Tatry zarówno wyjątkowe zdolności pokonywania trudnego terenu, jak i komfort podczas jazdy szosowej. Charakterystyki terenowe Tatr są legendarne, co – obok wyjątkowej ekonomiki transportu ładunków i niezawodności – jest ich powszechnie podkreślaną zaletą. Tatra Trucks jest także jedynym producentem samochodów użytkowych na świecie, który był w stanie opracować i dostarczać zamawiającym samochody napędzane własnymi silnikami chłodzonymi powietrzem, w tym spełniającymi normę czystości spalin Euro 5. Dziś w Tatrze pracuje się nad jednostkami napędowymi zgodnymi z normą Euro 7, a także nad napędem wodorowym.

Dla Tatry równie ważne jak seryjna produkcja aut ze standardowych linii, jest opracowywanie, nawet w pojedynczych egzemplarzach, pojazdów wysoce wyspecjalizowanych, bazujących na specyficznych wymaganiach zamawiających, którymi często są siły zbrojne bądź producenci uzbrojenia. Tatra jest bowiem w stanie wykonać pojazdy cechujące się jednocześnie doskonałymi charakterystykami jezdnymi i mocną konstrukcją, mające działać zarówno w terenie, jak i mieszanych warunkach lub jeżdżące tylko po drogach utwardzonych, spełniające wymagania, jakim inni producenci aut ciężarowych nie mogli sprostać. Coraz częściej samochody marki Tatra pojawiają się także tam, gdzie potrzebne są podwozia do skomplikowanych lub technologicznie zaawansowanych zabudów i aplikacji, w tym na rynkach państw zachodniej Europy oraz innych państw wysokorozwiniętych.

Dziś Tatra Trucks produkuje cztery standardowe linie modelowe na trzech platformach podwoziowych i ściśle współpracuje z innymi firmami holdingu Czechoslovak Group, ale także zagranicznymi producentami wojskowych pojazdów specjalnych. W ofercie firmy podwozia oznaczone są jako typoszeregi (typová řada) I, II i III, a na ich bazie powstają samochody linii z nazwami handlowymi: Tatra T 815-7 Force, Tatra T 810 Tactic, Tatra T 158 Phoenix i Tatra T 815-2 Terra.

Typoszereg I (TŘ-I) obejmuje podwozia ciężkich samochodów ciężarowych z wyłącznie pneumatycznym amortyzowaniem przedniego mostu i z układem kierowniczym nowej generacji. Dalszą cechą charakterystyczną jest zunifikowane wykonanie różnych typów przekładni redukcyjnych Tatra niezależnie od zastosowanej zasadniczej skrzyni biegów.

Typoszereg II (TŘ-II) obejmuje podwozia ciężkich samochodów ciężarowych z wyłącznie mechanicznym amortyzowaniem przednich mostów i klasycznym układem kierowniczym. Konstrukcja mechaniczna mostów przednich i rury podwozia jest zunifikowana z zastosowanymi w TŘ-I. Unifikacja dotyczy także mostów tylnych i ich układów amortyzacji, które oferowane są w czterech wariantach: pneumatyczne z nośnością do 10 t na pojedynczy most, mechaniczne z resorami piórowymi o nośności do 11,5 t, lekka wersja kombinowanego układu amortyzacji King Frame (miechy pneumatyczne uzupełnione wewnętrznymi sprężynami) o nośności 11,5 t, a także ciężka wersja układu King Frame (miechy pneumatyczne uzupełnione resorami piórowymi) o nośności od 13 do 16 ton na pojedynczy most.

Typoszereg III (TŘ-III) obejmuje podwozia z ramą drabinkową do średnich samochodów ciężarowych wyposażonych w portalowe mosty Tatra Rigid, do samochodów o dopuszczalnej masie całkowitej 15,5 t (6×6) bądź 13 t (4×4).

Tatra Force 8×8 jako nośnik systemu zakłócania łączności radiowej STARKOM. Fot. Tatra.

Tatra Force
Linia produktowa ciężkich samochodów ciężarowych Tatra z niską kabiną własnej konstrukcji nosi nazwę Force i powstała głównie z myślą o zastosowaniach wojskowych, w ekstremalnych warunkach terenowych. Stąd też spełnia wymagania sił zbrojnych, np. związane z transportem za pomocą średnich i ciężkich samolotów transportowych, opancerzeniem wg norm STANAG 4569, możliwością wyposażenia w układ filtrowentylacji czy uzbrojeniem. Linia Tatra Force obejmuje modele w układzie: 4×4, 6×6, 8×8, 10×10 i więcej, w których kierowane, jeśli zostanie sformułowane takie wymaganie, mogą być także koła tylnych osi.

Bazą linii Force jest oryginalne podwozie Tatry typoszeregu I, które może być kompletowane własnym, 8-cylindrowym, widlastym, chłodzonym powietrzem silnikiem wysokoprężnym w różnych nastawach mocy i skrzynią biegów Tatra (mechaniczną lub z systemem zautomatyzowanego, elektronicznego wybierania Tatra-Norgren). Firma do podwozi wojskowych proponuje także 12-cylindrowy, widlasty silnik chłodzony powietrzem Tatra o mocy 440 kW/598,5 KM. Alternatywą mogą być chłodzone powietrzem silniki Cummins, współpracujące ze skrzyniami biegów Tatra lub Alison i skrzynią redukcyjną Tatra. Możliwe jest także zastosowanie jednostek napędowych i skrzyń biegów innych producentów. Ważnym elementem programu produkcyjnego linii Tatra Force są także auta w wykonaniach cywilnych z różnorodnymi zabudowami, przeznaczone przede wszystkim do straży pożarnych i służb ratowniczych, a także budownictwa czy przemysłu wydobywczego.

Tatra Force 8×8 jako transporter modułu mostu pontonowego. Fot. Tatra.

Samochody linii Force mogą być wyposażone w standardowe i opancerzone kabiny o odporności certyfikowanej wg standardów NATO, cechujące się zróżnicowaną odpornością balistyczną oraz przeciwminową, produkowane przez Tatra Defece Vehicle lub Excalibur Army. Kabiny standardowe i opancerzone mogą występować w odmianach dwu- i czterodrzwiowych, trzy-, cztero- lub pięciomiejscowych.

Tatra Tactic drugiej generacji w układzie 4×4. Fot. Tatra.

Tatra Tactic
Linia produktowa średnich samochodów ciężarowych z podwoziami typoszeregu III nosi handlową nazwę Tactic. Samochody te przeznaczone są przede wszystkim do użytku wojskowego, a firma aktualnie ma ofercie drugą ich generację. Tak w przypadku pierwszej, jak i drugiej generacji koncepcja ich użycia jest tożsama – chodzi o samochody logistyczne oraz zabezpieczenia działań z zabudowami specjalistycznymi, średniej i ciężkiej kategorii ładowności, z podwoziem z ramą drabinkową i mostami portalowymi Tatra Rigid. Masa własna samochodu w układzie 4×4 w wykonaniu ze skrzynią ładunkową wynosi do 7,5 tony, ładowność sięga 5,5 tony, a dopuszczalna masa całkowita 13 t. To prostej i mocnej konstrukcji pojazd, mogący być zastosowany w najtrudniejszych warunkach, którego układ jezdny może mieć formułę 4×4 lub 6×6.

Samochody linii Tatra Tactic jako jedyne spośród wojskowych Tatr mają klasyczne ramy drabinkowe i portalowe mosty Tatra Rigid. Rys. Tatra.

Druga generacja linii Tactic jest napędzana znanym na całym świecie 6-cylindrowym, rzędowym silnikiem wysokoprężnym chłodzonym cieczą Cummins ISB 6.7 z turbodoładowaniem i intercoolerem, spełniającym normę czystości spalin Euro 3. Moc maksymalna silnika wynosi 210 kW/285,6 KM, zaś maksymalny moment obrotowy 970 Nm. Jednostka napędowa może współpracować z automatyczną hydrodynamiczną skrzynią przekładniową Allison lub manualną ZF.

Skrzyniowa Tatra Tactic drugiej generacji w układzie 6×6. Fot. Tatra.

Wagonowa kabina własnej konstrukcji mieści do czterech osób (kierowca i trzech pasażerów) i ma wiele cech wspólnych z kabinami linii Force. Fotele kierowcy i pasażera obok niego mają regulację w dwóch płaszczyznach oraz pneumatyczną amortyzację, a kabina jest standardowo wyposażona w układ klimatyzacji, a opcjonalnie także w niezależne bądź zależne ogrzewanie. Instalacja elektryczna i antenowa umożliwia załodze korzystanie z radiostacji i odbiornika GPS, a także innego wyposażenia zgodnego z potrzebami użytkownika.
Podobnie jak w przypadku linii Tatra Force, także kabiny linii Tactic drugiej generacji mają geometryczne kształty, które zwiększają odporność, ale także ułatwiają codzienną obsługę, naprawy, umożliwiają także montaż dodatkowego opancerzenia. W luku dachowym można zamocować karabin maszynowy. Samochód został dostosowany do transportu lotniczego, morskiego i kolejowego.

Militarna Tatra Phoenix 8×8 z opancerzoną kabiną. Fot. Tatra.

Tatra Phoenix
Program produkcyjny samochodów ciężarowych Tatra Truck wychodzący z kombinacji podwozia w układzie Tatry z innymi zespołami konstrukcyjnymi renomowanych światowych producentów aut ciężarowych to linia modelowa Tatra Phoenix. Powstała ona głównie z myślą o użytkownikach cywilnych, ale od niedawna w coraz większym stopniu wkracza także do sił zbrojnych. W 2021 r. Siły Zbrojne Królestwa Belgii zamówiły niemal 900 samochodów DAF CF Military na podwoziu Tatra, które są właśnie odmianą wojskowej kompletacji linii Tatra Phoenix.

Samochody należące do linii Tatra Phoenix wykorzystują podwozie typoszeregu I, a więc z centralną rurą nośną i niezależnie zawieszonymi półosiami wahliwymi oraz napędem na wszystkie koła (4×4, 6×6 i 8×8 lub więcej) z wyłącznie pneumatyczną amortyzacją przednich osi. Tylne osie mogą być amortyzowane miechami pneumatycznymi w kombinacji z resorami piórowymi lub sprężynami, w zależności od wymaganej nośności. Dalszą cechą tych aut jest zastosowanie zunifikowanych skrzyń redukcyjnych Tatra. Do dyspozycji są silniki Paccar MX-11 lub MX-13 w kilku nastawach mocy. Skrzynie biegów ZF mogą być manualne lub automatyczne. Opcjonalnie samochody mogą zostać wyposażone we wzmocniony hamulec silnikowy lub intarder.

Podwozie Tatry Phoenix 8×8 z silnikiem Paccar i wszystkimi osiami amortyzowanymi pneumatycznie. Rys. Tatra.

Samochody Tatra Phoenix mogą być kompletowane krótkimi i przedłużonymi kabinami. Do zastosowań wojskowych są do dyspozycji także kabiny opancerzone, zapewniające ochronę balistyczną i przeciwminową na poziomie 3 wg STANAG 4569A/B, opracowane i produkowane przez firmę Tatra Defence Vehicle. Są one dostarczane m.in. do samochodów DAF CF Military dla Belgii.

Tatra Terra
Do linii Tatra Terra należą samochody ciężarowe łączące podwozie w układzie Tatry i zmodernizowane kabiny klasycznej konstrukcji. Podwozia w większości modeli należą do typoszeregu II, aczkolwiek istnieją odmiany z podwoziem typoszeregu I, dostępne są w układach 4×4, 6×6 i 8×8. Do napędu samochodów Terra wykorzystywane są silniki i skrzynie biegów Tatra.

Podwozie Tatra Terra 8×8 z hakowym systemem załadowczym. Fot. Tatra.

Niektóre zespoły linii Terra zostały zunifikowane z wykorzystanymi w innych liniach, np.: deski rozdzielcze ze zintegrowanym wskaźnikiem, układy ogrzewania i klimatyzacji czy inne elementy wyposażenia kabiny. Samochody tej linii oferowane są przede wszystkim strażom pożarnym i służbom ratowniczym, ale mogą znaleźć zastosowanie także w wojsku i sektorze komercyjnym.

TITUS
Tatra Trucks produkuje obok linii produktowych, także kilka typów podwozi do aplikacji wojskowych. Jest wśród nich pojazd TITUS (Tactical Infantry Transport & Utility System), będący efektem współpracy firm: Tatra Trucks, Tatra Defence Vehicle, Retia i innych podmiotów holdingu Czechoslovak Group z francuskim producentem uzbrojenia i sprzętu wojskowego, firmą Nexter Systems. TITUS należy do kategorii wielozadaniowych pojazdów dużej odporności MRAV (Multirole Armoured Vehicle), cechuje się dużą odpornością balistyczną i przeciwminową, a także ma zabudowane systemy zmniejszające skuteczność zastosowania broni biologicznej, chemicznej i jądrowej. Siły Zbrojne Republiki Czeskiej zamówiły 62 takie pojazdy w trzech wersjach, nie można jednak wykluczyć dalszych zamówień.

Wielozadaniowy pojazd opancerzony TITUS firmy Nexter wykorzystujący podwozie Tatry. Fot. Tatra.

Wyjątkową mobilność taktyczną zapewnia pojazdowi TITUS podwozie Tatra 6×6 z centralną rurą nośną i niezależnie zamocowanymi do niej półosiami wahliwymi z amortyzacją pneumatyczną, przy czym koła pierwszej i trzeciej osi są skrętne. System pneumatycznej amortyzacji umożliwia także zmianę prześwitu w czasie jazdy. Dzięki podwoziu w układzie Tatry i specjalnej konstrukcji TITUS łączy w sobie właściwości silnie opancerzonych wyspecjalizowanych pojazdów przeciwminowych oraz tradycyjnych kołowych transporterów opancerzonych. Ma dużą odporność balistyczną i przeciwminową, a zarazem nie traci nic zz mobilności taktycznej, w tym zdolności pokonywania trudnego terenu. Do napędu mogą zostać wykorzystane różne typy silników, tak z produkcji firmy z Kopřivnicy, jak i innych producentów.

Platforma podwoziowa Tatry w układzie 6×6 zastosowana w pojeździe TITUS. Fot. Tatra.

Działa samobieżne, wyrzutnie rakiet, pojazdy opancerzone i specjalne
Firma Tatra Trucks aktywnie współpracuje z przedsiębiorstwami wchodzącymi w skład Czechoslovak Group w ramach programów pojazdów, które wykorzystują platformę podwoziową Tatra. W pierwszej kolejności należy wymienić siostrzany podmiot Excalibur Army ze Šternberka, który jest twórcą takich pojazdów i systemów uzbrojenia jak: wielozadaniowy pojazd opancerzony Patriot II 4×4, 152 mm haubicoarmatę samobieżną DANA M2, 155 mm armatohaubice samobieżne DITA i MORANA, polowe wyrzutnie rakietowe RM-70 Vampire i BM-21 MT Striga, mosty towarzyszące AM-50 EX i AM-70 EX czy pojazdy specjalne: wóz dowodzenia pododdziałów gaśniczych TRITON, wóz zabezpieczenia technicznego TREVA-30 i pojazd dekontaminacyjny DECON.

Wielozadaniowy pojazd opancerzony Patriot II firmy Excalibur Army. Fot. Tatra.

Swoje platformy podwoziowe Tatra Trucks dostarcza także do pojazdów specjalnych zagranicznych producentów z Europy, Azji, Ameryki Południowej i Afryki. Przykładem może być program 155 mm armatohabicy samobieżnej CAESAR 8×8 firmy Nexter czy systemy rakietowe, artyleryjskie i radiolokacyjne producentów z Izraela. Tatra dostarczy m.in. swoje podwozia do dział Nexter CAESAR 8×8, elementów systemu przeciwlotniczego Rafael Spyder i zestawów radiolokacyjnych IAI Elta EL/M 2084, które na przestrzeni ostatnich lat zamówił dla Sił Zbrojnych Republiki Czeskiej praski resort obrony. Podwozia Tatra do zastosowań wojskowych są dziś eksportowane do: Francji, Izraela, Indii, Brazylii, Polski, Turcji, Jordanii i wielu innych. Tatry dzięki swej uniwersalności pojawiają się w siłach zbrojnych państw niemal wszystkich kontynentów. Poza państwami NATO, jak: Czechy, Słowacja, Polska, Belgia, Dania czy Republika Federalna Niemiec, można wśród nich wymienić i dalsze, które wykorzystują w znaczącej liczbie samochody Tatry: Izrael, Indie, Ukraina, Brazylia, Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Jordania, Indonezja, Finlandia.

Zmodernizowana polowa wyrzutnia rakietowa RM-70 Vampire na podwoziu linii Tatra Force 8×8. Fot. Tatra.

Kołowy wóz zabezpieczenia technicznego TREVA-30 na podwoziu linii Tatra Force 8×8. Fot. Tatra.

Artykuł przygotowany przez Tatra Trucks.