31 marca agencja informacyjna RIA „Nowosti” opisała wstępny wpływ pandemii COVID-19 na funkcjonowanie rosyjskiego przemysłu obronnego. Choć relacja nie zawierała szczegółowych danych, poinformowano, że priorytetem jest kontynuowanie produkcji związanej z państwowymi programami modernizacji technicznej Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej.

Istotny wpływ w perspektywie ponad jednego miesiąca będzie miała kondycja nie tyle największych spółek (zakładów montażu końcowego), ale ich poddostawców, czyli zazwyczaj znacznie mniejszych firm.

Dziennikarze agencji spytali przedstawicieli kilku rosyjskich firm, jak ich spółki radzą sobie w obecnej sytuacji. Spółka RTI (Radiotiechniczeskij Institut imieni akadiemika A. Ł. Minca), czyli producent m.in. radiolokacyjnych stacji pozahoryzontalnych, w tym najnowszych Woronież i Kontiejnier, odpowiedziała, że na razie nie ma powodów do obaw. Wdrożono zalecenia odnośnie higieny pracy, a pracownicy powyżej 65 lat dostali urlopy. Jednak w dłuższej perspektywie opóźnienia są nieuniknione, co widać już po sygnałach od poddostawców, którzy musieli spowolnić produkcję.

Największe obawy budzi wpływ epidemii na pracę branży stoczniowej, czyli przede wszystkim Zjednoczonej Korporacji Stoczniowej (Objedinionnaja sudostroitielnaja korporacija, OSK), która i bez COVID-19 ma problemy z terminowością produkcji. Jej prezes Aleksij Rachmanow powołał sztab kryzysowy, który odpowiada za wdrożenie rządowych wytycznych: codziennego monitorowania stanu zdrowia pracowników, stosowania środków ochrony osobistej, odkażanie sprzętu i pomieszczeń, odwołania delegacji zagranicznych. Dalej OSK czeka na rozwój wypadków.

„Schwabe” dostarczy Rospotriebnadzorowi skanery do pomiarów temperatury ludzkiego ciała.

Wypełnienie zobowiązań wobec rosyjskiego Ministerstwa Obrony to jedno. Kolejnym wyzwaniem będzie produkcja eksportowa (pod koniec 2019 r. portfel zamówień eksportowych rosyjskiej zbrojeniówki stanowił równowartość 55 mld USD), aby nie dopuścić do takiej sytuacji, jak zamknięcie zakładów Dassault Aviation, które przerwały produkcję myśliwców Rafale dla Indii. Z drugiej strony przemysł zbrojeniowy Stanów Zjednoczonych (zatrudnienie ok. 2,5 mln ludzi), mimo szalejącej tam epidemii, nie przerywa na razie produkcji i został wyłączony spod rządowych obostrzeń epidemiologicznych jako tzw. infrastruktura krytyczna, która musi działać nieprzerwanie.

Paradoksalnie Rosji pomogły sankcje wprowadzone w 2014 r. i program zastępowania importu rosyjską produkcją. Inaczej obecnie import zachodnich komponentów byłby niemożliwy, natomiast uzupełniający import z Chin nie został przerwany.

Jednocześnie rosyjska zbrojeniówka (i specjalny) może pochwalić się zaangażowaniem w walkę z COVID-19. Głównie za sprawą korporacji „Rostiech”, która podkreśla swoje możliwości produkcji sprzętu medycznego lub pozamedycznego, ale przydatnego w czasie pandemii, co wynika z szerokiego portfolio kontrolowanych firm. Oto przykłady.

Holding „Szwabie” (posługujący się międzynarodową nazwą „Schwabe”) skupia spółki, które poza produkcją wojskową czy specjalną, wytwarzają także stricte cywilne urządzenia. Na przykład znany rosyjski producent optoelektroniki wojskowej, czyli Uralskij optiko-miechaniczeskij zawod (UOMZ), produkuje też sprzęt medyczny. Trwa dostawa urządzeń medycznych UOMZ do szpitali w Sankt Petersburgu i Jekaterynburgu oraz w obwodach: kurgańskim, irkuckim, wołgogradzkim, czelabińskim, penzeńskim oraz w Republice Karaczajsko-Czerkieskiej i Kraju Stawropolskim. Większość dostaw obejmie respiratory serii SLE dla noworodków i dzieci o masie ciała do 20 kg. Kliniki w Sankt Petersburgu i obwodzie czelabińskim otrzymają urządzenia MAIA-01, które łączą funkcje sztucznej wentylacji i anestezyjne z pełnym monitoringiem podawanej mieszanki oddechowej. Respirator MAIA-01 jest przeznaczony dla dorosłych i dzieci starszych niż rok. Do obwodu woroneskiego trafią urządzenia APDN-01 do wsparcia oddechowego noworodków w terapii nieinwazyjnego stałego ciśnienia dodatniego. Wszystkie respiratory są urządzeniami bezzaworowymi, dzięki czemu wentylowanym pacjentom nie grozi uraz ciśnieniowy.

Aparat wentylacyjno-anestezyjny MAIA-01 produkowany przez UOMZ

Natomiast holding „Roseliektronika” (duży poddostawca zespołów elektronicznych lub gotowych wyrobów zarówno wojskowych, jak i specjalnych podwójnego zastosowania) dostarczy Rospotriebnadzorowi (Federalna Służba Nadzoru w Sferze Ochrony Praw Konsumentów i Dobrostanu Człowieka) skanery termalne do mierzenia temperatury sylwetki ludzkiej, zdolne do wykrywania z 10 m różnic o wartości 0,04÷0,05°C. W skanery będą wyposażone punkty kontrolne Rospotriebnadzoru. Współproducentami sprzętu będzie Schwabe i wchodzące w jego skład spółki Łytkarinskij zawod opticzeskowo stiekła (ŁZOS) i Krasnogorskij zawod im. S. A. Zwieriewa (KMZ). Poza tym holding produkuje drobniejszy sprzęt medyczny, jak cyfrowe termometry spółki NPO „Orion”. Warto wspomnieć, że „Roseliektronika” dostarcza też systemy społecznej inwigilacji, tzw. system Biezopasnyj Gorod (bezpieczne miasto), który od paru lat testuje się w rosyjskich miastach. „Rostiech” chwali się, że w 2019 r. Biezopasnyj Gorod pomógł wykryć ok. 4000 przestępstw, a obecnie jest wykorzystywany do pilnowania przestrzegania kwarantanny.

Popularny respirator turbinowy Awienta-M produkuje spółka UPZ podległa KRET.

Biezopasnyj Gorod jest też oferowany na eksport poprzez centralę handlową „Rosoboroneksport”, podporządkowaną „Rostiechowi”, także razem z różnymi systemami szpitali polowych. Tutaj zresztą oferta rosyjskich spółek (państwowych oraz prywatnych) jest szeroka i obejmuje zarówno systemy kontenerowe, jak i namiotów pneumatycznych. Odbiorcą wielu z nich jest rosyjskie Ministerstwo Obrony i Ministerstwo Sytuacji Nadzwyczajnych (MCzS). Przykładem może być kontenerowy szpital polowy Poliewoj mobilnyj gospital (PMG)/Mnogoprofilnyj gospital (MPG), produkowany przez spółkę Korporacija „Projekt-tiechnika” (producent systemów kontenerowych cywilnych i wojskowych). PMG/MPG składa się ze standaryzowanych hermetycznych kontenerów, które można łączyć w bardziej złożone konfiguracje, wyposażone do wykonywania szerokiego spektrum zabiegów medycznych. Wszystkie kontenery są dostosowane do transportu ciężarówkami 6×6 (Urale, Kamazy), transportu kolejowego czy lotniczego. PMG/MPG może funkcjonować w warunkach skażenia, także biologicznego. W zależności od konfiguracji, czas rozstawienia szpitala zajmuje 1÷6 dni. W standardowej konfiguracji przepustowość szpitala to zabiegi dla 300 rannych dziennie i hospitalizacja 30 pacjentów przez 30 dób, także w warunkach kwarantanny. Szpital można rekonfigurować i rozbudowywać w ramach potrzeb (np. przepustowość 250 pacjentów dziennie i 100 hospitalizowanych). W standardowym zestawie jest moduł chirurgiczny (operacyjny/pooperacyjny), ambulatoryjny, radiologiczny, laboratoryjny, anestezjologiczny, OIOM. Innym systemem jest autonomiczny obóz polowy Awtonomnyj poliewoj łagierʹ (APŁ-500), gdzie liczebnik odnosi się do liczby obsługiwanych osób. Producentem jest prywatna spółka NPO „Cientr profiessionalnowo snariażenija”, specjalizująca się głównie w produkcji namiotów, także pneumatycznych, oraz kontenerów. Jest to lider na rynku rosyjskim, dostawca rosyjskich resortów siłowych, także eksporter. Wyposażenie (poza stricte medycznym) zaprojektowała i dostarcza moskiewska spółka Smart Eniergo Triejd (SET), a systemy zasilania spółka PitierEniergoMasz. APŁ-500 jest w pełni autonomiczny (zasilanie, ogrzewanie, gotowanie, mycie, pranie, ochrona). Ministerstwo Obrony FR do 2020 r. kupiło 22 zestawy, które od 2011 r. zastąpiły importowane, niemieckie. APŁ-500 w konfiguracji obozów wojskowych są wykorzystywane w trakcie wszystkich dużych ćwiczeń wojskowych w Rosji, choćby szczebla strategicznego, jak np. „Zapad”. APŁ-500 można też zaadaptować do prowadzenia kwarantanny.

Innym znanym podmiotem Rostechu, zaangażowanym do walki z pandemią, jest Koncern „Radioeliektronnyje Tiechnołogii” (KRET), który prócz dostarczania wojskowej radioelektroniki, ma też dział cywilny. KRET przygotowuje produkcję oczyszczaczy powietrza wykorzystujących filtry fotokatalityczne. Same filtry opracował nowosybirski Institut kataliza imieni G. K. Borieskowa, choć dotąd produkcja fotokatalitycznych oczyszczaczy ograniczała się do urządzeń domowych (handlowa nazwa TIOKRAFT, pisana alfabetem łacińskim, nawiązuje do tlenku tytanu TiO₂ poddawanego fotokatalizie). Na początku marca KRET poinformował, że podległy mu Ramienskij priborostroitielnyj zawod (RPZ, producent awioniki) wyprodukował pilotażową partię maseczek ochronnych wykorzystujących TIOKRAFT. Zastosowana filtracja ma chronić np. przed prątkiem gruźlicy, sporami pleśni i grzybów czy wszelkimi drobnoustrojami chorobotwórczymi przenoszonymi drogą kropelkową, w tym SARS-CoV-2. Opracowano dwa warianty maski – ciężki z wbudowanym źródłem promieniowania UV (np. dla personelu oddziałów zakaźnych) i lekki do codziennego użytku osobistego. Ten drugi byłby wielorazowy, wymagający raz na dobę 8-godzinnego odkażania. Inną spółką zrzeszoną w KRET jest jekaterynburski Uralskij priborostroitielnyj zawod (UPZ), kiedyś producent głównie awioniki, od lat coraz ważniejszy producent respiratorów i ultrasonografów. UPZ od paru lat dostarcza popularny model respiratora turbinowego Awienta-M. Wiosną tego roku UPZ planował rozpocząć produkcję seryjną miniaturowego respiratora Awienta-Vita do montażu w ambulansach, śmigłowcach medycznych czy do użytku domowego.

Urządzenie odkażające powietrze ORB-2N produkowane przez POZIS.

Inna spółka podległa „Rostiechowi”, czyli „Roschimzaszczita” (producent środków ochrony, w tym osobistej, przed skażeniami, zanieczyszczeniami itd.) wyprodukowała pod koniec marca pilotażową partię kombinezonów ochronnych do działania w warunkach zagrożenia epidemiologicznego. Kombinezony są wielorazowego użytku (można je odkażać), pasują do nich odpowiednie buty, rękawice i maski ochronne. Kombinezony są odporne na przypadkowe rozerwanie. Masa pojedynczego to tylko 500 g (bez butów, rękawic, maski). Kombinezon opracowano głównie z myślą o COVID-19, jednak można go używać także w warunkach skażeń przemysłowych (chroni przed roztworami kwasów i alkaliów, np. wyciekami amoniaku), a także stosować przy odkażaniu. Dyrektor wykonawczy „Rostiechu” Oleg Jewtuszenko optymistycznie uważa, że przy odpowiedniej wielkości produkcji, będzie można detalicznie sprzedawać kombinezon każdemu zainteresowanemu.

Ambulatorium szpitala PMG/MPG.

„Rostiech” wykorzystuje też swoje stricte cywilne portfolio. Przykładem może być zielonodolska spółka POZIS (Proizwodstwiennoje objedinienije „Zawod imieni Sergo”), specjalizująca się w produkcji lodówek i sprzętu chłodniczego, w tym medycznego. POZIS produkuje też antywirusowe oczyszczacze powietrza, w zależności od modelu wykorzystujące promieniowanie UV, filtrację mechaniczną, aerozole, ozonowanie itd. Modele ORB-1P/N i -2P/N do pomieszczeń medycznych wg producenta oczyszczają przepuszczane powietrze ze skutecznością 99,9%.

Oczywiście, powyższe wyroby nie powstały w tydzień czy nawet miesiąc, a jest to rezultat mozolnej dywersyfikacji produkcji kiedyś stricte zbrojeniowych przedsiębiorstw, co zaczęto jeszcze w pierwszej dekadzie XXI w. Odpowiada za to „Rostiech”, który rozwija także produkcję cywilną. Przy czym kładzie nacisk, aby wykorzystać potencjał spółek zaawansowanych technicznie i technologicznie do produkcji skomplikowanych urządzeń cywilnych, jak sprzęt medyczny. Z jednej strony ma to uniezależnić poszczególne firmy tylko od zamówień broni i sprzętu wojskowego (choć w praktyce w minionych latach często jej produkcja finansowała działy cywilne), z drugiej zapewnić Rosji samowystarczalność w określonych branżach i uniezależnić się od importowanych urządzeń, często droższych. W ostatnich latach „Rostiech” zaczął też eksportować swoje urządzenia medyczne.

Najnowszy kombinezon ochronny spółki „Roschimzaszczita”.