Administracja miasta Siewierodwińsk rozpisała przetarg na przygotowanie miejsca pod pomnik atomowego okrętu podwodnego K-162, popularnie zwanego „złotą rybką”.

W Parku Nadmorskim w Siewierodwińsku, na placu o powierzchni 2100 m², stanie monument upamiętniający K-162, uderzeniowy okręt podwodny z napędem jądrowym projektu 661 Anczar. Ta pojedyncza jednostka była przełomowa w sensie konstrukcyjnym dla sowieckiego budownictwa atomowych okrętów podwodnych. Natomiast zasłynęła głównie tym, że ustanowiła, niepobity do dziś, światowy rekord prędkości załogowych jednostek podwodnych.

Przygotowania do ustawienia pomnika mają ruszyć na początku grudnia, cała kompozycja powinna być gotowa w przyszłym roku. Jej centralnym elementem będzie obudowa kiosku „złotej rybki”. Ocalili ją od pieca hutniczego stoczniowcy Siewmasza - zakładu, który zbudował okręt, zaś po latach przeprowadził pierwszy etap jego utylizacji.

Obudowa kiosku "złotej rybki" ocalona przez stoczniowców Siewmasza. Fot. Siewmasz

Tytanowy rekordzista

Podstawą do projektowania okrętu była decyzja Rady Ministrów ZSRR z grudnia 1959 roku. W myśl tego dokumentu przemysł miał opracować szybkobieżny okręt podwodny uzbrojony w pociski skrzydlate odpalane spod wody, przeznaczony do zwalczania ugrupowań lotniskowcowych US Navy i jej sojuszników z NATO.

Projekt 661 Anczar powstał w biurze CKB-16 w Leningradzie (obecnie SPMBM Małachit w Sankt Petersburgu). Aby spełnić wyśrubowane wymagania taktyczno-techniczne konieczne było wszczęcie licznych badań i prac rozwojowych. Miedzy innymi w ich wyniku, w biurze projektowym Władimira Czełomieja, powstał nie tylko system pocisków przeciwokrętowych P-70 Amietist, pierwszych na świecie o tym przeznaczeniu wystrzeliwanych z położenia podwodnego. Ale konieczne było też opracowanie zupełnie nowej siłowni jądrowej, głównych systemów mechanicznych, agregatów i innych urządzeń oraz mechanizmów. Zdecydowano też - również po raz pierwszy w skali świata - o wyprodukowaniu kadłuba mocnego okrętu z lekkich i wytrzymałych stopów tytanu.

Te awangardowe założenia i kumulacja niesprawdzonych w praktyce rozwiązań doprowadziły do znacznych opóźnień programu. W 1962 roku w Siewmaszu rozpoczęto palenie pierwszych arkuszy blach ze stopu tytanowego do budowy jednostki - po raz pierwszy na świcie do budowy bojowego okrętu podwodnego. Stępkę K-162 położono 28 grudnia 1963 roku. 21 grudnia 1968 roku jednostkę zwodowano.

W 1969 roku podczas prób państwowych osiągnięto prędkość 42 węzłów przy 80% mocy reaktora, o cztery więcej niż obliczono w projekcie. Było to możliwe dzięki nowej siłowni, ale też dopracowanemu kształtowi hydrodynamicznemu jednostki. Miała ona formę cylindryczną na niemal całej długości. Z przodu kadłub zamykała część półsferyczna, zaś rufa rozdzielała się na dwa stożki kryjące linie wałów zakończone śrubami. Obudowa kiosku była niska i również stawiała mały opór hydrodynamiczny. Wysoka prędkość miała być w zamyśle twórców środkiem na uniknięcie przeciwdziałania wroga, w tym dawać możliwość ucieczki przed torpedami, była też ważna z innego powodu.

Pociski 4K66 systemu P-70 Amietist miały mały zasięg - zależnie od trajektorii lotu do około 80 km. Wystawiało to nosiciela na ryzyko wykrycia przez grupę osłony lotniskowca, więc duża prędkość dawała szansę ucieczki. Miało to jednak swoje poważne wady. Przy prędkościach powyżej 35 węzłów, ze względu na turbulentny charakter opływu kadłuba przez wodę, powstawał hałas dochodzący do 100 decybeli. Powodowało to dyskomfort dla załogi, ale także zdradzało z daleka położenie okrętu.

Wizualizacja pomnika najszybszego okrętu podwodnego świata. Fot. Siewmasz

31 grudnia 1969 roku K-162 wszedł do służby. Jego długa budowa spowodowała, że wcześniej do linii wprowadzono K-43, prototypowy okręt projektu 670 Skat, będącego tańszą, seryjną wersją projektu 661. Zastosowano w nim standardową siłownię jądrową, jedną śrubę, stalowy kadłub i osiem pocisków Amietist zamiast dziesięciu jak na K-162. Ogromne koszty budowy tego ostatniego spowodowały, że przylgnął do niego przydomek „złota rybka”.

18 grudnia 1970 roku odbyły się testy, podczas których pod wodą ustanowiono światowy rekord prędkości. Przy mocy reaktora 97% „złota rybka” uzyskała prędkość 44,7 węzłów (82,78 km/h) na głębokości 100 m. Osiągnięcia tego nie pobito do dziś!

W 1978 roku okręt przemianowano na K-222. Już w 1984 roku jednostkę wycofano z eksploatacji liniowej, a pięć lat później przeniesiono do rezerwy. 7 listopada 1999 roku spuszczono z niej banderę.

W 2008 roku rozpoczął się demontaż K-222 w Siewmaszu. Wtedy też zachowano obudowę kiosku „złotej rybki”. Od 2010 roku rozbiórkę kontynuowano w Stoczni Remontowej Zwiezdoczka, specjalizującej się w utylizacji atomowych okrętów podwodnych. W marcu 2015 roku zakończono operację usuwania paliwa jądrowego i reaktorów, a odpady radioaktywne trafił do składu w zatoce Sajda Guba na Półwyspie Kolskim.