Kolumna polskich czołgów lekkich 7TP w marszu.

1 września 1939 r. o godzinie 4:45 rozpoczęła się zbrojna agresja Niemiec na Polskę. Po kilku tygodniach oporu, 6 października 1939 r., zakończyła się ona klęską Wojska Polskiego oraz podziałem podbitego kraju pomiędzy Niemcy i ZSRS. Sprzęt pancerny, jakim w 1939 r. dysponowało WP, był w większości wytworem krajowego przemysłu, dziełem polskiego inżyniera i robotnika – aczkolwiek poszczególne konstrukcje stanowiły twórcze rozwinięcie wzorów zagranicznych.

W przypadku Broni Pancernych, podobnie jak w przypadku wszystkich innych rodzajów broni, obowiązywał w Polsce podział na jednostki czasu pokoju i wojny. Podział ten obowiązywał także w systemie dowodzenia. Obowiązki dowódcy Broni Pancernych w Ministerstwie Spraw Wojskowych w przededniu wojny pełnił (będący również dowódcą saperów) gen. bryg. Tadeusz Kossakowski, zastępujący chorego gen. bryg. Stanisława Kozickiego, któremu podlegały wszystkie formacje pancerne w czasie pokoju. Naczelnym dowódcą Broni Pancernych w Naczelnym Dowództwie był płk dypl. Józef Kapciuk, któremu podlegały wszystkie formacje
pancerne w czasie wojny.
Według sprawozdania dowódcy Broni Pancernych z 15 lipca 1939 r. na stopie pokojowej Bronie Pancerne składały się z 12 batalionów pancernych, batalionu doświadczalnego i 10 Brygady Kawalerii. Aż do 1 września 1939 r. nie zaszły w tej kwestii żadne istotne zmiany oprócz wydzielenia z 12 batalionu pancernego trzech kompanii czołgów rozpoznawczych dla formowanej właśnie Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej, która z tego powodu nie została ujęta w tym zestawieniu. Jednostki te miały na swoim wyposażeniu następującą ilość sprzętu pancernego: 134 czołgi lekkie 7TP (w tym 24 w wersji dwuwieżowej), 38 czołgów lekkich Vickers E (w tym 16 w wersji dwuwieżowej), 102 czołgi lekkie wolnobieżne Renault FT, 50 czołgów lekkich Renault R-35, 280 czołgów rozpoznawczych TK-3, 20 czołgów rozpoznawczych TKF, 274 czołgi rozpoznawcze TKS, 10 samochodów pancernych wz. 29 i 90 samochodów pancernych wz. 34. Daje to łącznie 324 czołgi lekkie, 574 czołgi rozpoznawcze i 100 samochodów pancernych, czyli 998 wozów bojowych. Na czas wojny plany mobilizacyjne przewidywały wystawienie: 3 batalionów i 5 kompanii czołgów lekkich, 30 kompanii czołgów rozpoznawczych i 11 szwadronów samochodów pancernych. W trybie alarmowym miały być mobilizowane formacje bojowe, a w trybie mobilizacji powszechnej – służby tyłowe.
Etaty samych jednostek czasu wojny przedstawiały się następująco: w skład 10 Brygady Kawalerii (BK) wchodziły: dowództwo, 2 pułki zmotoryzowane (4 szwadrony liniowe w każdym), szwadron ciężkich karabinów maszynowych, dywizjon rozpoznawczy (12 wozów w 3 plutonach + wóz dowódcy), kompania czołgów lekkich (15 wozów w 3 plutonach + wóz dowódcy), kompania czołgów rozpoznawczych (12 wozów w 3 plutonach + wóz dowódcy), dywizjon artylerii, dywizjon przeciwpancerny, bateria artylerii przeciwlotniczej, batalion saperów, szwadron gospodarczy, szwadron łączności, pluton żandarmerii
i pododdziały innych służb.
W skład batalionu czołgów lekkich 7TP wchodziły: poczet dowódcy (1 wóz), 3 kompanie czołgów lekkich (każda w składzie: 3 plutony, 16 wozów) i kompania techniczno-gospodarcza. W skład batalionu czołgów lekkich Renault R-35 wchodziły: poczet dowódcy, 3 kompanie czołgów lekkich (każda w składzie: 4 plutony, 13 wozów) i kompania techniczno-gospodarcza (6 wozów zapasowych). W skład dywizjonów pancernych podporządkowanych 10 BK wchodziły: poczet dowódcy (1 wóz), szwadron czołgów rozpoznawczych TK-3 lub TKS (w składzie: 2 plutony, 13 wozów), szwadron samochodów pancernych wz. 29 lub wz. 34 (w składzie: 2 plutony, 8 wozów) i szwadron techniczno-gospodarczy. W skład kompanii czołgów lekkich wolnobieżnych Renault FT wchodziły: poczet dowódcy, 3 plutony czołgów (po 5 wozów) i pluton techniczno-gospodarczy. W skład samodzielnych kompanii czołgów rozpoznawczych podporządkowanych dywizjom piechoty wchodziły: poczet dowódcy (1 wóz), 2 plutony czołgów (po 6 wozów) i pluton techniczno-gospodarczy.
Mobilizacja alarmowa w 1939 r. została przeprowadzona w czterech rzutach: 23 marca zmobilizowano jeden dywizjon pancerny i dwie samodzielne kompanie czołgów rozpoznawczych; 3 sierpnia – jeden dywizjon pancerny i 10 BK; 23 sierpnia – 1 batalion czołgów lekkich, siedem dywizjonów pancernych, Warszawską Brygadę Pancerno-Motorową, dziesięć samodzielnych kompanii czołgów rozpoznawczych; 27 sierpnia – 2 batalion czołgów lekkich, dwa dywizjony pancerne i trzy samodzielne kompanie czołgów rozpoznawczych. Po 1 września pozostał do zmobilizowania 21 batalion czołgów lekkich i trzy kompanie czołgów lekkich wolnobieżnych. Łącznie na wyposażeniu wszystkich tych jednostek znajdowało się 698 wozów bojowych zdatnych do użytku, w tym: 98 czołgów lekkich 7TP, 32 czołgów lekkich Vickers E, 45 czołgów lekkich Renault R-35, 45 czołgów lekkich wolnobieżnych Renault FT, 390 czołgów rozpoznawczych TK-3, TKF i TKS (w tym 23 przezbrojone w najcięższe karabiny maszynowe wz. 38 FK kal. 20 mm) oraz 88 samochodów pancernych wz. 29 i wz. 34. Do końca trwania wojny obronnej 1939 r. liczba ta zwiększyła się dodatkowo o 22 czołgi lekkie 7TP (po 11 szkolnych, dwuwieżowych z rezerw 3 batalionu pancernego i Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych oraz nowych, jednowieżowych prosto z fabryki, które wspólnie utworzyły odpowiednio 1 i 2 kompanię czołgów lekkich DOK), 11 czołgów rozpoznawczych TK-3 i TKS (z rezerw szkoleniowych CWBPanc, które utworzyły kompanię czołgów rozpoznawczych) i 4 czołgów lekkich Renault R-35 (z rezerw szkoleniowych 12 batalionu pancernego).

Pierwszy tydzień walk (1-7 września)

Pierwszy tydzień wojny obronnej 1939 r. upłynął na bojach granicznych na przedpolach oraz walkach na głównych pozycjach obronnych, w których udział wzięła część ze znajdujących się już na froncie polskich jednostek pancernych. W pasie SGO ,,Narew” w tym okresie działały tylko dwa pododdziały pancerne. 31 dywizjon pancerny (dpanc) od 27 sierpnia był podporządkowany Suwalskiej Brygadzie Kawalerii (BK), został rozlokowany w folwarku Płociczno (na południe od Suwałk) i planowano go wykorzystać wraz z 3 pułkiem szwoleżerów (pszwol) do wypadu za granicę na Treuburg (Olecko), do którego jednak nie doszło. Po wycofaniu się z rejonu Suwałk do 4 września wykonywał tylko patrole na pograniczu. Wieczorem 4 września wycofał się wraz z brygadą kawalerii z rejonu Suwałk w okolice Augustowa, skąd 6 września wyruszył bocznymi drogami w stronę Sokółki, nie prowadząc praktycznie żadnych działań bojowych.