Ostatni rok kampanii włoskiej 1944-1945

O ile jeszcze o walkach na Sycylii, lądowaniu pod Salerno, zdobyciu Monte Cassino czy o walkach na przyczółku Anzio-Nettuno coś się w Polsce mówi i pisze, o tyle kampania włoska od zdobycia Rzymu 5 czerwca 1944 r. do końca wojny 8 maja 1945 r. to prawdziwa biała plama. Tymczasem zmagania na tym froncie były równie intensywne i ciężkie, jak na pozostałych dwóch głównych frontach w Europie (wschodnim i zachodnim) i również przyczyniły się do ostatecznego zwycięstwa aliantów.

Włoski teatr działań wojennych stał się drugorzędny, zanim został w ogóle otwarty. 26 maja 1943 r. amerykańsko-brytyjski Połączony Komitet Szefów Sztabów (Combined Chiefs of Staffs) rozkazał gen. Dwightowi D. Eisenhowerowi przeprowadzenie desantu we Francji wiosną 1944 r. i otwarcie frontu działań wojennych przeciwko Niemcom w Europie Zachodniej. Niecałe dwa miesiące później, 9 lipca 1943 r., rozpoczęła się operacja „Husky” – alianckie lądowanie na Sycylii. Jednakże po decyzji z 26 maja Włochy miały stać się drugorzędnym teatrem działań wojennych, ukierunkowanym na wyeliminowanie Włoch z wojny, a następnie odciągnięcie niemieckich sił z frontu wschodniego – i później także z frontu zachodniego, kiedy tylko ten ostatni zostanie otwarty. Nie bez znaczenia było też zajęcie baz lotniczych w południowych Włoszech do prowadzenia strategicznych bombardowań południowych Niemiec, Austrii i ważnych obiektów na okupowanych przez Niemcy terenach
od Polski po Bałkany.
W czasie konferencji „Quadrant” w Quebec w sierpniu 1943 r. ustalono, że kampania włoska będzie składała się z trzech faz: wyeliminowania Włoch z wojny i zajęcia terenów na południe od Rzymu, zdobycia Rzymu, Sardynii i Korsyki, a później wiązania sił niemieckich w północnych Włoszech w celu stworzenia korzystniejszych warunków do lądowania w Normandii w ramach operacji „Overlord” oraz do lądowania w południowej Francji w ramach operacji „Anvill” (której kryptonim później zmieniono na „Dragon”). Co do tego ostatniego kierunku działania nie było pełnej zgody, Brytyjczycy bowiem chcieli natarcia przez Alpy do Austrii i południowych Niemiec, Amerykanie zaś preferowali lądowanie w południowej Francji i natarcie na północny wschód przez Dolinę Rodanu, czyli obejście Alp i neutralnej Szwajcarii od zachodu i północnego zachodu. Kwestię tę ostatecznie rozstrzygnięto na korzyść Amerykanów w czasie konferencji „Sextant” w Kairze w listopadzie 1943 r. i „Eureka” w Teheranie w grudniu 1943 r. Aczkolwiek Amerykanie stawiali sobie za cel kampanii włoskiej dojście do Doliny Padu – do tzw. linii Piza-Rimini – to Brytyjczycy uznali, że celem kampanii włoskiej jest co najmniej dojście do samych Alp i zajęcie całej Doliny Padu. Jednocześnie jednak kampania włoska miała wpływ na otwarcie Frontu Zachodniego. Początkowo bowiem planowano jednoczesne lądowanie w Normandii i południowej Francji, ale kiedy w marcu 1944 r. stało się jasne, że co najmniej do czerwca 1944 r. rejon Rzymu nie zostanie osiągnięty, 24 marca zdecydowano o przesunięciu lądowania w południowej Francji na późniejszy termin – sierpień 1944 r.
Niemiecka koncepcja obrony północnych Włoch opierała się na tworzeniu trwałych linii obronnych w oparciu o naturalne przeszkody terenowe, których przełamywanie zajmowało aliantom mnóstwo czasu, pochłaniając znaczne środki. Teren na Półwyspie Apenińskim zdecydowanie sprzyjał obrońcom, nie dając pola do manewru i zmuszając do posuwania się wzdłuż dostępnych szlaków komunikacyjnych, łatwych do zablokowania zarówno centralnie, jak i przez położone po bokach pozycje ryglujące.

Dowodzenie w kampanii włoskiej 1944-1945

Siły alianckie we Włoszech składały się z trzech komponentów – lądowego, powietrznego i morskiego. Komponent lądowy tworzyła 15. Grupa Armii (do marca 1944 r.; później zgrupowanie nazwano Allied Armies in Italy, a w grudniu 1944 r. wrócono do nazwy 15. Grupa Armii). Była ona złożona przez cały okres kampanii włoskiej z 5. Armii amerykańskiej i 8. Armii brytyjskiej. Komponent lotniczy dzielił się na trzy główne elementy: MATAF, MACAF i MASAF, czyli: taktyczny, obrony wybrzeża i strategiczny. W skład każdego z nich wchodziły siły amerykańskie i brytyjskie. Istniał też komponent morski w postaci sił brytyjskich w Aleksandrii, na Malcie i w Gibraltarze, a także amerykańskiej 8. Floty, ale po lądowaniu aliantów w południowej Francji komponent ten był stopniowo redukowany – na przykład większość sił brytyjskich z Morza Śródziemnego jesienią 1944 r. przeniesiono na Pacyfik.
Naczelnym dowódcą wszystkich wojsk alianckich we Włoszech od 8 stycznia do 12 grudnia 1944 r. był gen. sir Henry Maitland Wilson, który w momencie przeniesienia do Waszyngtonu w grudniu 1944 r. został mianowany feldmarszałkiem. Wcześniej, od lutego 1943 r. do stycznia 1944 r., gen. Wilson był dowódcą Sił Brytyjskich na Bliskim Wschodzie. Służąc w Egipcie od 1939 r., miał duże doświadczenie – nie tylko wojskowe, ale i dyplomatyczne.