Zaloguj

Wyzwolenie Prawobrzeżnej Ukrainy cz.1

Sowieccy żołnierze oglądają niemiecki sprzęt zniszczony w bitwie pod Korsuniem Szewczenkowskim.

Sowieccy żołnierze oglądają niemiecki sprzęt zniszczony w bitwie pod Korsuniem Szewczenkowskim.

Pod koniec 1943 r. na Ukrainie skoncentrowały się największe siły obu przeciwstawnych stron. Niemcy mieli tam do 40% dywizji piechoty oraz około 70% dywizji pancernych i zmotoryzowanych działających na całym sowiecko-niemieckim froncie. Jeszcze większe było zgrupowanie Armii Czerwonej: obejmowało ono około 42% dywizji piechoty oraz do 80% pancernych i zmechanizowanych związków, co umożliwiało rozwinięcie bez większych zmian w ugrupowaniu wojsk nowej, wielkiej ofensywy.

Dlatego, to na Ukrainie Stalin postanowił zadać główny cios w kampanii zimowo-wiosennej, w trakcie którego planowano rozbić całe południowe skrzydło przeciwnika, zakończyć wyzwalanie prawego brzegu Dniepru, wyjść na granicę państwową ZSRR oraz stworzyć warunki do rozwinięcia natarcia na Polskę, Czechosłowację i Bałkany. Faktycznie oznaczało to dziesięć uderzeń, dziesięć operacji, zaangażowanie ogromnych mas broni pancernej i najlepszych stalinowskich dowódców.

Ciągnik artyleryjski STZ-5 holuje 122 mm haubicę M-30; rejon Nikopolu, styczeń 1944 r.

Ciągnik artyleryjski STZ-5 holuje 122 mm haubicę M-30; rejon Nikopolu, styczeń 1944 r.

Od końca grudnia 1943 do połowy kwietnia 1944 r. na ogromnych przestrzeniach od Polesia do Morza Czarnego i od Dniepru do Karpat rozwinęła się jedna z największych bitew II wojny światowej. Uczestniczyło w niej jednocześnie po obu stronach około 4 mln ludzi, 45 500 dział i moździerzy, 4200 czołgów, dział samobieżnych i szturmowych, ponad 4000 samolotów.

Dowództwo niemieckie zdając sobie sprawę, jak poważne komplikacje wojskowo-polityczne i gospodarcze pociągnie za sobą utrata najbogatszych obszarów przemysłowych i rolniczych Prawobrzeżnej Ukrainy oraz podejście wojsk sowieckich do Bałkanów, zażądało od swoich wojsk za wszelką cenę utrzymać pozycje na południowym skrzydle frontu wschodniego. Starając się odtworzyć obronę na Dnieprze i odblokować zgrupowanie wojsk na Krymie, Hitler wielokrotnie podkreślał, że jeśli niemożliwe byłoby utrzymanie frontu na wschodzie, w ostateczności kwestia odwrotu mogłaby być rozpatrywana jedynie na jego północnym skrzydle, ale nigdy na południowym. Takie stanowisko, w którym priorytetem stały się względy polityczne i wojskowo-gospodarcze, a nie operacyjne, w znacznym stopniu komplikowało życie niemieckich dowódców i walczących armii.

W końcu 1943 r. wojska niemieckie prowadzące działania bojowe na Ukrainie – Grupa Armii (GA) „Południe” i GA „A”, zostały odrzucone na rubież Owrucz – Radomyśl – Kaniów – Basztino – Marganiec – Kaczkarowka.

Grupa Armii „Południe” – 4. Armia Pancerna (APanc) i 1. APanc, 8. Armia – pod dowództwem feldmarszałka Ericha von Mansteina broniła się na odcinku frontu południe miejscowości Owrucz, Kaczkarowka na Dnieprze, utrzymując niewielki odcinek prawego brzegu rzeki w rejonie Kaniowa, a także przyczółek o głębokości 30 km i szerokości 120 km na jej lewym brzegu pod Nikopolem.

Grupa Armii „A”, w składzie 6. Armia niemiecka i 3. Armia rumuńska pod dowództwem feldmarszałka Ewalda von Kleista utrzymywała obronę na południu w dolnym biegu Dniepru, a następnie wzdłuż brzegu Morza Czarnego do Limanu Dniestru. Ponadto w rejonie Jassów została skoncentrowana odwodowa 4. Armia rumuńska, a na Krymie pozostawała odcięta 17. Armia niemiecka.

Wsparcie lotnicze zapewniała 4. Flota Powietrzna (I, IV i VIII Korpus Lotniczy), a także zasadnicze siły lotnictwa rumuńskiego.

Na początku bitwy o Prawobrzeżną Ukrainę GA „Południe” i GA „A” (bez 17. Armii) liczyły 91 dywizji, w tym 18 pancernych i cztery zmotoryzowane, dwie brygady zmotoryzowane, pięć samodzielnych batalionów czołgów ciężkich, 19 dywizjonów dział szturmowych. W składzie tego zgrupowania, zgodnie z „klasycznymi” źródłami sowieckimi, znajdowało się 1 760 000 ludzi, 2200 czołgów i dział szturmowych, 16 800 dział i moździerzy, 1460 samolotów bojowych.

Dowództwo niemieckie zamierzało nie tylko utrzymać zajmowane rubieże, ale także spróbować zlikwidować sowieckie przyczółki na prawym brzegu Dniepru, a także uderzyć z przyczółka nikopolskiego na południe i z Krymu na północ, aby uzyskać kontakt z krymskim zgrupowaniem wojsk. Niemcy pospiesznie budowali umocnienia obronne. Jednak do końca grudnia 1943 r. udało im się stworzyć na większej części frontu jedynie główny pas obrony o głębokości 4-6 km. Na najważniejszych kierunkach w odległości 10-15 km od przedniego skraju przygotowywali drugi pas. Na głębokości operacyjnej wzdłuż brzegów rzek Horyń, Bug Południowy, Ingulec, Dniestr i Prut przygotowywano rubieże tyłowe.

Ze strony sowieckiej na południe od rzeki Prypeć działały wojska czterech frontów:

  • 1. Front Ukraiński – dowódca generał armii Nikołaj F. Watutin – odparł uderzenie przeciwnika na kierunku kijowskim i utrzymał duży przyczółek na prawym brzegu Dniepru na zachód od Kijowa.
  • 2. Front Ukraiński generała armii Iwana S. Koniewa oraz 3. Front Ukraiński generała armii Rodiona J. Malinowskiego zajmował drugi duży przyczółek – od Czerkas
    do Zaporoża.
  • 4. Front Ukraiński pod dowództwem generała armii Fiodora I. Tołbuchina swoimi siłami głównymi oskrzydlił przyczółek nikolski przeciwnika, częścią wojsk umacniając się na szerokim froncie na lewym brzegu dolnego biegu Dniepru, 51. Armia zaś zablokowała 17. Armię niemiecką na Krymie.

Zgodnie z planem Kwatery Głównej (Stawki) Najwyższego Naczelnego Dowództwa siły te miały rozgromić GA „Południe” i GA „A”, a także wyzwolić Prawobrzeżną Ukrainę i Krym. Wojska czterech frontów miały silnymi uderzeniami na kilku kierunkach podzielić niemieckie zgrupowanie na kilka izolowanych części, a następnie po kolei je zlikwidować. Początkowo przewidywano rozbicie przeciwnika w rejonach wschodnich Prawobrzeżnej Ukrainy, ostatecznie odrzucając go od Dniepru, zajęcie rubieży rzeka Bug Południowy (do miejscowości Perwomajsk) – rzeka Ingulec (od Krzywego Rogu do jej ujścia), a następnie rozwijając natarcie wyjście na linię Łuck – Mohylów Podolski, Dniestr, jednocześnie likwidując zgrupowanie krymskie.

1. Front Ukraiński wykonując główne uderzenie na kierunku Winnica – Mohylów Podolski oraz pomocnicze na kierunku Łuck – Chrystynówka, i 2. Front Ukraiński, wykonując główne uderzenie na kierunku Kirowograd – Perwomajsk i częścią wojsk na Chrystynówkę, miały rozbić siły główne GA „Południe” i wychodząc na Karpaty, rozciąć strategiczny front przeciwnika. Wojska 3. i 4. Frontu Ukraińskiego uderzeniami na kierunkach schodzących się na Nikopol, Nowoworoncowkę miały rozbić nikopolsko-krzyworoskie zgrupowanie przeciwnika, następnie rozwinąć natarcie na Nikołajew i Odessę oraz wyzwolić całe wybrzeże Morza Czarnego. Przy czym 4. Front Ukraiński tylko w pierwszej fazie operacji uczestniczył we wspólnych działaniach z wojskami Malinowskiego rozbijającymi przeciwnika w rejonie Nikopola; następnie front ten przechodził do pokonania przeciwnika na Krymie wspólnie z Samodzielną Armią Nadmorską.

We wsparciu, poza armiami lotniczymi frontów (2., 5., 17. i 8. AL), miało uczestniczyć Lotnictwo Dalekiego Zasięgu, przed którym postawiono zadanie wykonywania uderzeń na obiekty kolejowe, porty i okręty przeciwnika, a także na lotniska i wojska, położone na jego głębokich tyłach.

Do osłony linii komunikacyjnych, przepraw wodnych i innych ważnych obiektów na tyłach frontów, Stawka – poza etatowymi siłami i środkami przeciwlotniczymi wojsk, użyła także wzmocnienia w postaci związków Wojsk Obrony Powietrznej Kraju (OPK). W pasie czterech frontów działania bojowe prowadziły cztery rejony korpuśne, dwa korpusy lotnictwa myśliwskiego i dwa rejony dywizyjne Frontu Zachodniego OPK. Dla osłony zagrożonych obiektów na południu miały one ponad 2000 armat przeciwlotniczych, 1650 przeciwlotniczych karabinów maszynowych i około 450 myśliwców.

Ostatecznym wynikiem kampanii zimowo-wiosennej na południu miało być wyjście wojsk sowieckich na linię granicy państwowej od Izmaiłu do Brześcia. Działania 1. i 2. Frontu Ukraińskiego koordynował przedstawiciel Stawki, marszałek Gieorgij K. Żukow. Natomiast odpowiedzialnym za koordynację działań 3. i 4. Frontu Ukraińskiego uczyniono marszałka Aleksandra M. Wasilewskiego.

Pod koniec 1943 r. w składzie czterech sowieckich frontów (bez 51. Armii, która „zakorkowała” wyjścia z Krymu) znajdowało się 188 dywizji, 19 korpusów pancernych i zmechanizowanych, 12 samodzielnych brygad pancernych i 1 brygada piechoty – 2 406 100 ludzi, 28 654 działa i moździerze, 2015 czołgów i dział samobieżnych. Siły Powietrzne Armii Czerwonej (z uwzględnieniem Lotnictwa Dalekiego Zasięgu) miały 2600 samolotów bojowych. Początek strategicznemu natarciu na Prawobrzeżnej Ukrainie dała operacja żytomiersko-berdyczowska 1. Frontu Ukraińskiego.

Myśl przewodnia operacji 1. Frontu Ukraińskiego (13., 60., 1. Gwardyjska, 18., 38., 40. i 27. armie ogólnowojskowe, 3. Gwardyjska i 1. armie pancerne, 2. Armia Lotnicza, 25., 4. i 5. gwardyjskie korpusy pancerne, 1. Gwardyjski Korpus Kawalerii – 63 dywizje piechoty, trzy dywizje kawalerii, 1. Czechosłowacka Brygada Piechoty, pięć samodzielnych brygad pancernych, 15 pułków czołgów i dział samobieżnych, dwa rejony umocnione – 924 300 ludzi, 11 387 dział i moździerzy, 12 300 armat przeciwlotniczych, 297 artyleryjskich wyrzutni rakietowych, 1600 czołgów i dział samobieżnych i 529 samolotów bojowych) przewidywała wykonanie czterech uderzeń rozcinających w pasie o szerokości 200 km, przy ogólnej długości pasa frontu 460 km.

Główny cios planowano zadać w kierunku Żytomierz, Berdyczów siłami 1. Gwardyjskiej, 18. i 38. armii ogólnowojskowej oraz 1. i 3. Gwardyjska armie pancerne, w celu rozbicia zgrupowania wojsk przeciwnika w rejonie Brusiłowa – 8., 19. i 25. dywizje pancerne, 2. Dywizja SS „Das Reich” – i następnie wyjść na rubież: Liubar, Winnica i Lipowiec. Uderzenia pomocnicze planowano przeprowadzić używając wojsk znajdujących się na skrzydłach frontu: z prawej strony – siłami 60. Armii i 4. Gwardyjskiego Korpusu Pancernego – obchodząc Żytomierz w kierunku na Szepetówkę; z lewej – połączonymi skrzydłami 40. i 27. Armii wspartymi 5. Gwardyjskim Korpusem Pancernym – na Chrystynówkę, gdzie miały się one połączyć z wojskami 2. Frontu Ukraińskiego i okrążyć zgrupowanie przeciwnika broniące wybrzuszenia pod Kaniowem. Na skrzydle północnym 13. Armia wzmocniona 1. Gwardyjskim Korpusem Kawalerii i 25. Korpusem Pancernym otrzymała zadanie nacierać na Korosteń, Sarny, Nowogród Wołyński. By odwrócić uwagę przeciwnika od kierunku głównego uderzenia symulowano koncentrację dużych sił na kierunku korosteńskim i na przyczółku bukrińskim.

Aby stworzyć duże zagęszczenie wojsk, dowództwo frontu wyznaczyło wąskie pasy przełamania: dla głównego zgrupowania – 18 km, dla 60. Armii – 15 km, dla 40. i 27. Armii – 10 km, a dla 13. Armii – jedynie 4 km. Operacyjne zagęszczenie wynosiło średnio 2-3 km na dywizję, około 180-200 dział i moździerzy, ponad 20 czołgów na kilometr.

Zaplanowano przejście do natarcia nie jednocześnie na wszystkich kierunkach, ale kolejno – początkowo na głównym, następnego dnia na lewym skrzydle frontu i na trzeci dzień na prawym skrzydle. Pozwalało to w sposób zmasowany i bardziej efektywny wykorzystać lotnictwo na każdym kierunku, a także wykonać manewr artylerią odwodu naczelnego dowództwa z kierunku głównego na pomocnicze.

Artyleryjskie przygotowanie natarcia miało trwać 90 minut, wsparcie ataku piechoty i czołgów zamierzano realizować metodą kolejnego koncentrowania ognia. Plan wsparcia lotniczego przewidywał uderzenie na dwie doby przed rozpoczęciem natarcia na węzły kolejowe, sztaby i odwody przeciwnika, a bezpośrednio przed natarciem całością lotnictwa szturmowego i bombowego – na obronę taktyczną. Wraz z początkiem przełamania postawiono zadanie wsparcia ataku sił głównych poprzez nieprzerwane oddziaływanie lotnictwa na punkty oporu przeciwnika, a wraz z wprowadzeniem do walki armii pancernych przestawienia zasadniczych sił lotnictwa na ich wsparcie i osłonę.

Naprzeciw 1. Frontu Ukraińskiego znajdowała się 4. Armia Pancerna generała Erharda Rausa w składzie 7 dywizji pancernych, 1 dywizja zmotoryzowana, 14 dywizji piechoty, 1 dywizja piechoty górskiej, 1 dywizja rezerwowa, 2 dywizje ochrony, Korpuśna Grupa „C”, Brygada Zmotoryzowana SS „Langemark”, 506. i 509. batalion czołgów ciężkich i 6 dywizjonów dział szturmowych – 300 000 ludzi, 3500 dział i moździerzy, 600 czołgów i dział szturmowych. Zgrupowania pancerne działały w dwóch miejscach: cztery dywizje w rejonie Brusiłowa i trzy w rejonie Malina. Pas obrony niemieckich dywizji wynosił średnio 13 km. Obrona była płytkai oparta o tzw. ogniska walki.

Sowieckie przełamanie na kierunku głównego uderzenia zaczęło się 24 grudnia 1943 r. W ślad za rozpoznaniem walką przeprowadzono silne przygotowanie artyleryjskie, które zaczęło się salwą 3. Gwardyjskiej Dywizji Moździerzy Ciężkich (artyleryjskich wyrzutni rakietowych). Z powodu niskiej podstawy chmur masowe użycie lotnictwa nie było możliwe. Po przejściu do ataku, wojska głównego zgrupowania frontu szybko opanowały punkty i węzły oporu przeciwnika na pierwszej pozycji i z marszu zaatakowały drugą pozycję. Tu szybkie przemieszczanie do przodu korpusów piechoty uległo spowolnieniu.

Przemysł zbrojeniowy

 ZOBACZ WSZYSTKIE

WOJSKA LĄDOWE

 ZOBACZ WSZYSTKIE

Wozy bojowe
Artyleria lądowa
Radiolokacja
Dowodzenie i łączność

Siły Powietrzne

 ZOBACZ WSZYSTKIE

Samoloty i śmigłowce
Uzbrojenie lotnicze
Bezzałogowce
Kosmos

MARYNARKA WOJENNA

 ZOBACZ WSZYSTKIE

Okręty współczesne
Okręty historyczne
Statki i żaglowce
Starcia morskie

HISTORIA I POLITYKA

 ZOBACZ WSZYSTKIE

Historia uzbrojenia
Wojny i konflikty
Współczesne pole walki
Bezpieczeństwo
bookusercrosslistfunnelsort-amount-asc