Demonstrator modernizacji czołgu podstawowego Leopard 2A4 do standardu 2PL podczas prób poligonowych
Bazowa umowa pomiędzy Inspektoratem Uzbrojenia MON a konsorcjum w składzie: Polska Grupa Zbrojeniowa S.A. i Zakłady Mechaniczne Bumar-Łabędy S.A. została podpisana już ponad rok temu, bo 28 grudnia 2015 r. Jej wartość brutto wynosi ok. 2,415 mld PLN i przewiduje ona przeprowadzenie do 30 listopada 2020 r. modernizacji 128 czołgów podstawowych Leopard 2A4 do wersji 2PL (z opcją na modernizację do 30 listopada 2021 r. kolejnych 14), a także wykonanie przeglądów na poziomie F6 wyżej wymienionych wozów i doprowadzenie ich do pełnej sprawności technicznej na podstawie odrębnej umowy (kosztów tych prac nie obejmuje umowa bazowa, ponieważ ich wartość jest określana indywidualnie dla każdego czołgu, w zależności od zakresu niezbędnych do wykonania napraw i wymiany zużytych zespołów). Ważnym elementem całego programu jest uzyskanie przez polski przemysł potencjału gwarantującego wsparcie cyklu życia zmodernizowanych czołgów, związanego z transferem technologii wraz ze środowiskiem, umożliwiającym jej zastosowanie i rozwój, w tym know-how, a także pozyskaniem specjalistycznego wyposażenia warsztatowego i urządzeń testujących. Poza tym, przeprowadzone mają zostać dodatkowe przedsięwzięcia: modernizacja trenażerów i symulatorów Ośrodka Szkolenia Leopard w Świętoszowie; dostarczenie pakietu logistycznego, umożliwiającego wsparcie eksploatacji czołgów w całym ich cyklu życiowym takie jak narzędzia specjalne MES-3; modyfikacja i opracowanie w niezbędnym zakresie, ale często od podstaw, dokumentacji technicznej TDv zmodernizowanego czołgu oraz dokumentacji technicznej symulatorów i trenażerów; dostarczenie pakietu szkoleniowego, obejmującego szkolenie załóg wozów i instruktorów oraz personelu technicznego (szerzej w WiT 1/2016).
Poza Zakładami Mechanicznymi Bumar-Łabędy S.A., w programie biorą także udział inne przedsiębiorstwa Polskiej Grupy Zbrojeniowej S.A. Najważniejsze z nich to:
Cały projekt został, z punktu widzenia prac wykonanych w ZM Bumar-Łabędy S.A. i jego krajowych kooperantów, podzielony na pięć etapów:
Jak wykazały analizy przeprowadzone na etapie przygotowania całego projektu, za nieodzowny uznano udział w nim strategicznego zagranicznego partnera przemysłowego. Spośród ofert obu współproducentów czołgu – Krauss-Maffei Wegmann GmbH & Co. KG i Rheinmetall Landsysteme GmbH, Zakłady Mechaniczne Bumar-Łabędy S.A. i Polska Grupa Zbrojeniowa S.A. rekomendowały złożoną przez ten ostatni podmiot. Rekomendacja została zaakceptowana przez Inspektorat Uzbrojenia MON, co umożliwiło konsorcjum złożenie 8 grudnia 2015 r. zaktualizowanej oferty ostatecznej, będącej podstawą do podpisania umowy bazowej.
Hala Zakładów Mechanicznych Bumar-Łabędy S.A. podczas przeprowadzania weryfikacji stanu technicznego czołgów Leopard 2A4 w ramach przeglądu F6.
Szczegółowe warunki współpracy z Rheinmetall Landsysteme w ramach tego projektu określiła umowa z ZM Bumar-Łabędy S.A., która została podpisana 18 lutego 2016 r. Na jej mocy niemiecka firma odpowiada za: opracowanie projektu modernizacji czołgu, przygotowanie wspólnie z polskimi partnerami niezbędnej dokumentacji technicznej, wykonanie prototypu wozu wersji 2PL i czołgów partii próbnej, udzielenie ZM Bumar-Łabędy S.A. niezbędnego wsparcia technicznego w uruchomieniu produkcji wozów seryjnych, dostarczenie niezbędnych narzędzi i przekazanie know-how.
Poza Rheinmetall Landsysteme, także inne oddziały Rheinmetall Defence będą odpowiadać za poszczególne elementy pakietu modernizacyjnego, a także wspomagać polskie firmy w pozyskiwaniu części zamiennych z importu, niezbęd-nych w dalszym okresie eksploatacji czołgów.
Rheinmetall Waffe Munition GmbH współpracuje z polskim przemysłem w zakresie modernizacji armaty i dostaw amunicji, a Rheinmetall Defence Electronics GmbH uczestniczyć będzie w modernizacji celownika działonowego EMES 15 i systemu kierowania ogniem czołgu, a także innych elementów jego wyposażenia elektronicznego (szerzej w WiT 1 i 3/2016). Modernizacja przyrządów obserwacyjnych dowódcy PERI R17, a także ich obsługa i naprawa wykonywane będzą we współpracy PCO S.A. z Airbus DS Optronics GmbH, a firma Jenoptik Defence & Civil Systems ESW GmbH w kooperacji z Zakładami Mechanicznymi Tarnów S.A. i Zakładem Mechanicznym Bumar-Mikulczyce S.A. współpracować będzie w produkcji elektrycznych napędów wieży i armaty EWNA. Kidde-Deugra Brandschutzsysteme GmbH wraz z Rosomak S.A. będą współpracować przy montażu systemu przeciwwybuchowego ze środkiem gaśniczym Deugen-N i modernizacji istniejącego układu przeciwpożarowego (montaż nowego pulpitu sterującego i butli ze środkiem Deugen-N). Na finalnym etapie negocjacji jest umowa pomiędzy IBD Deisenroth Engineering GmbH i Rosomak S.A., dotycząca współpracy przy kompletowaniu i dostawach pancerza dodatkowego wieży oraz wykładzin przeciwodpryskowych.
Pierwszy etap prac związany z realizacją programu modernizacji czołgów Leopard 2A4 do standardu 2PL rozpoczął się tuż po podpisaniu umowy. Miał on charakter przygotowawczy, tak w zakresie organizacji przedsięwzięcia, jak i przygotowania infrastruktury i zasobów. W jego ramach rozpoczęto także prace zaliczone do II etapu, a dotyczące demontażu i weryfikacji stanu technicznego czołgów oraz ich napraw. To przyspieszenie wiązało się z koniecznością uzyskania przez Zakłady Mechaniczne Bumar-Łabędy S.A. zdolności w zakresie przeglądów poziomu F6 czołgów Leopard 2A4 w terminie do kwietnia ub.r., potwierdzonych odbiorem wojskowym poddanych nim czołgów. Jeśli chodzi o przedsięwzięcia o charakterze stricte organizacyjnym, zostały powołane komórki zarządzające projektem (komitet sterujący) i zapewniające komunikację w projekcie – tak na poziomie kooperantów krajowych i zagranicznych, jak i spotkań z klientem. Odpowiadają one także za: monitorowanie postępów prac (wewnętrzny nadzór nad prowadzonymi działaniami, składanie raportów PGZ S.A.); zarządzanie dostawami (planowanie niezbędnych zakupów usług i sprzętu, kontrola postępów prac u podwykonawców); zarządzanie kosztami (monitorowanie ilościowe i merytoryczne kosztów zlecenia).
Jeśli chodzi o prace związane bezpośrednio ze sprzętem, dotyczyły one przede wszystkim sukcesywnego przejmowania i weryfikacji stanu technicznego sprzętu przeznaczonego do modernizacji. Z punktu widzenia ZM Bumar-Łabędy, ma on pozwolić nie tylko na określenie stanu czołgu i zdiagnozowanie systemów/zespołów/podzespołów wymagających naprawy lub wymiany, ale także – w miarę możliwości – ustalenie stopnia zużycia pozostałych zespołów/podzespołów, często eksploatowanych już ponad 30 lat. Z racji wymogu udzielenia 12-miesięcznej gwarancji na bezawaryjną pracę całego czołgu, a więc także systemów, które nie podlegają modernizacji/przeglądowi, a których warunki i reżimy pracy ulegną pogorszeniu (np. ze względu na wzrost masy bojowej czołgu 2PL o ok. 5 ton), termin „weryfikacja” należy traktować dość szeroko.
W pierwszym etapie programu modernizacji polskich Leopardów 2 do standardu 2PL jednym z zadań dla zakładów z Łabęd było m.in. zdobycie kompetencji w zakresie przeglądów F6 czołgów i przywrócenia im pełnej sprawności, a także pozyskanie dokumentacji technicznej i wyposażenia specjalistycznego oraz narzędzi.
Dlatego warto na chwilę zatrzymać się przy tym zagadnieniu i przedstawić je możliwie precyzyjnie. Proces weryfikacji stanu technicznego przejmowanego do modernizacji czołgu odbywa się w trzech etapach. Pierwszy realizowany jest w jednostce wojskowej, podczas odbioru czołgu od dotychczasowego użytkownika i obejmuje: przegląd wizualny; sprawdzenie kompletności; sprawdzenie płynów eksploatacyjnych; wykonanie testu FLOK; sprawdzenie funkcjonalne celownika EMES, przyrządu PERI i SKO, a także peryskopów; sprawdzenie układu przeciwpożarowego; sprawdzenie układu podgrzewania. Drugi etap jest przeprowadzany u wykonawcy przeglądu (w przypadku czołgów A4 w ZM Bumar-Łabędy) i zakres sprawdzeń w jego ramach obejmuje: próbę trakcyjną na dystansie 5 km; sprawdzenie stanu i działania hamulców; sprawdzenie układu zawieszenia; kontrolę rolek podtrzymujących; sprawdzenie zespołu napędowego; sprawdzenie instalacji elektrycznej, kontrolę lufy; kontrolę karabinów maszynowych; kontrolę układu ochrony przed bronią masowego rażenia; sprawdzenie układu dymotwórczego; sprawdzenie układu uszczelniania do pokonywania przeszkód wodnych po dnie; sprawdzenie akumulatorów. Etap trzeci jest wykonywany podczas demontażu czołgu, połączonego ze szczegółową weryfikacją stanu technicznego oraz na etapie demontażu uszkodzonych systemów/zespołów/podzespołów (w zakładzie wiodącym lub u podwykonawcy). W tym etapie sprawdza się i kontroluje stan techniczny systemów i zespołów w trakcie demontażu z uwagi na ich umiejscowienie i ograniczony dostęp; sprawdza i kontroluje podzespoły w czasie przeglądów technicznych; określa się stopień wyeksploatowania wybranych zespołów i podzespołów; weryfikuje się stan techniczny systemów/zespołów/podzespołów uznanych za niesprawne podczas II etapu (rekomendacja – naprawa lub wymiana). Dopiero przeprowadzenie wszystkich trzech etapów weryfikacji stanu technicznego pozwala określić zakres niezbędnych prac naprawczo-remontowych i może być podstawą do opracowania kosztorysu prac niezbędnych w przypadku konkretnego czołgu.
Na przestrzeni pierwszych trzech kwartałów 2016 r. ZM Bumar-Łabędy przejął 48 czołgów Leopard 2A4. W ramach prac związanych z przygotowaniem zakładów do procesu weryfikacji stanu technicznego czołgów przewidzianych do modernizacji, zrealizowane zostały następujące prace:
❚ uruchomienie projektu w marcu 2016 r.,
❚ pozyskanie dokumentacji technicznej TDv i jej systematyczne tłumaczenie w wymaganym zakresie,
❚ szkolenie pracowników w Rheinmetall Landsysteme i uzyskanie przez nich certyfikatów kompetencji,
❚ ustanowienie potencjału do wykonania obsług czołgów do poziomu F6,
❚ przygotowanie infrastruktury zakładu do procesu modernizacji czołgów (planowanie i projektowanie procesów, stanowisk/gniazd; zamówienie
narzędzi specjalistycznych u zewnętrznych dostawców; przygotowanie własnych narzędzi specjalistycznych; przygotowanie oprzyrządowania stanowiskowego – stojaków montażowych, transportowych, stojaków do testowania; organizacja gniazd – demontażu podwozia, demontażu wieży, testowania power-packa, szkoleniowych),
❚ opracowanie dokumentacji technologicznej procesu demontażu/weryfikacji, magazynowania.
W ciągu całego roku wykonano także przeglądy F6 14 czołgów Leopard 2A4 i przeprowadzono ich usprawnienie. Prace te zrealizowano na podstawie indywidualnych kosztorysów, w ramach umowy z Inspektoratem Wsparcia, a uczestniczyli w nich także specjaliści z Rheinmetall Landsysteme. Naprawa pięciu power-packów została wykonana w WZM S.A. w Poznaniu.
W ramach programu modernizacji czołgów Leopard 2A4, pięć pojazdów przekazano w grudniu 2016 r. do Rheinmetall Landsysteme. Kolejny egzemplarz, także w grudniu 2016 r., trafił do Wojskowego Instytutu Techniki Pancernej i Samochodowej w Sulejówku, gdzie przeprowadzone zostały jego badania i pomiary jako tzw. egzemplarza bazowego przed modernizacją. Później ich wyniki zostaną porównane z wozem zmodernizowanym do standardu 2PL.
Jeden z pierwszych czołgów Leopard 2A4, które przeszły przegląd F6 i proces przywrócenia pełnej sprawności
w ZM Bumar-Łabędy.
Zgodnie z umową, od momentu jej podpisania do dostarczenia pierwszego zmodernizowanego w Polsce czołgu (7. egzemplarz), wykonawca ma około trzy lata (do grudnia 2018 r.) na budowę niezbędnej infrastruktury, przeszkolenie personelu i uzyskanie niezbędnych kompetencji. W związku z tym przyjęto założenie, że 2016 r. posłuży do kompleksowego przygotowania procesu modernizacji (w tym demontażu i weryfikacji), a praktyczny początek prac nastąpił na przełomie 2016/2017 roku.
Należy dobitnie podkreślić, że przejmując czołgi od Bundeswehry (pierwsza partia w latach 2002–2003, druga 2014–2015) Ministerstwo Obrony Narodowej nie zagwarantowało sobie w zawartych porozumieniach przekazania jakiejkolwiek dokumentacji konstrukcyjnej oraz remontowej. Doprowadziło to do całkowitego uzależnienia się w zakresie serwisu, napraw i dostaw części zamiennych od firm niemieckich (KMW, Rheinmetall i ich poddostawcy), stąd nie może dziwić, że w relacjach z polskim przemysłem, do chwili podpisania umowy na modernizację czołgów, strona niemiecka nie wyrażała zainteresowania pełnym transferem technologii remontu i napraw czołgów do Polski (aczkolwiek pewne kompetencje zbudowane zostały w ZM Bumar-Łabędy i w WZM S.A., najpierw podczas wspólnych prac jako podwykonawców firm niemieckich, a potem na bazie – indywidualnie negocjowanych – umów dwustronnych). Umowa modernizacyjna przewiduje częściowe finansowanie wybranych obszarów tworzenia potencjału obsługowo-naprawczego i transferu technologii, nie obejmuje jednak swym zakresem systemów, podzespołów i zespołów nieprzewidzianych do modernizacji, co nie daje możliwości uniezależnienia się w tych obszarach od partnerów niemieckich. Prowadzony w Polsce proces modernizacji czołgów, połączony z ich pełnym demontażem i weryfikacją stanu, daje przemysłowi możliwość uzyskania dodatkowej wiedzy, która może służyć do opracowywania własnej dokumentacji naprawczej i remontowej, jak również zasad uznawania polskich zamienników, co wymagać będzie jednak akceptacji ze strony MON takiego zakresu weryfikacji wraz z towarzyszącą dokumentacją, celem wprowadzenia do użycia i nadzorowania przez komórki odbioru wojskowego wykonywania prac na ich podstawie. Tego typu prace zostały już zainicjowane w ZM Bumar-Łabędy i aktualnie opracowywana jest we własnym zakresie m.in.: dokumentacja technologiczna, towarzysząca procesowi demontażu, technologia wstępnej weryfikacji kompletnego czołgu, technologia demontażu elementów podwozia, technologia demontażu elementów wieży, dokumentacja towarzysząca weryfikacji stanu technicznego, weryfikatory szczegółowe zdemontowanych zespołów i części (do 200 części lub ich grup), warunki techniczne na wykonanie napraw wybranych układów/zespołów/podzespołów (np. napraw pęknięć korpusu czołgu, przeglądów i napraw: przekładni bocznych, hamulców postojowych, gąsienic, wahaczy, kół nośnych, rolek podtrzymujących, mechanizmów napinania gąsienic itp.).
Równolegle trwały prace projektowe związane z przygotowaniem projektu czołgu, za co odpowiada Rheinmetall Landsysteme. Oczywiście w pracach tych uczestniczą także polscy specjaliści. Pierwszą wersję projektu koncepcyjnego zaprezentowano zespołowi sterującemu IU MON na posiedzeniu 28 kwietnia 2016 r., zaś formalnie dokument ten przekazano 6 maja 2016 r. W następnych miesiącach wojskowi analizowali projekt i wnosili do niego poprawki (pierwsza i druga 29 lipca oraz 31 sierpnia, trzecia – 19 grudnia ub.r.). W międzyczasie Rheinmetall Landsysteme wykonał demonstrator modernizacji czołgu do standardu Leopard 2PL, który we wrześniu ub.r. miał swą publiczną premierę podczas kieleckiego MSPO, a w dniach 15–16 września był pokazywany przedstawicielom kontrahenta na poligonie w Świętoszowie.
Po wprowadzeniu poprawek nr 1 i 2, wnioskowanych przez IU MON, został on ponownie zaprezentowany zespołowi sterującemu zamawiającego podczas wyjazdowego posiedzenia w siedzibie Rheinmetall Landsysteme w Unterlüß 29 i 30 listopada 2016 r. Finalny projekt, na podstawie którego będzie wykonany pierwszy prototyp zmodernizowanego czołgu, miał zostać zatwierdzony w pierwszym kwartale tego roku.
Analiza rozwiązań demonstratora modernizacji Leopard 2PL została wykorzystana przy korektach wstępnego projektu modernizacji i posłuży do opracowania projektu finalnego, na bazie którego powstanie pierwszy prototyp.
Ważną rolę w procesie wsparcia eksploatacji, a także modernizacji polskich Leopardów 2 wszystkich wersji, odegrają także poznańskie Wojskowe Zakłady Motoryzacyjne S.A. Jeśli chodzi o pro-
jekt Leopard 2PL bazą do współpracy pomiędzy WZM S.A. i ZM Bumar-Łabędy S.A. jest porozumienie o podziale kompetencji i współpracy w zakresie przeglądów technicznych F6 oraz napraw Leopardów 2A4 i A5, zawarte 28 grudnia 2015 r. Niezależnie od podpisanego porozumienia, w Poznaniu będą wykonywane naprawy power-packów wszystkich polskich Leopardów 2.
Działania związane z modernizacją czołgów Leopard 2A4 do standardu 2PL, zrealizowane w ostatnich kilkunastu miesiącach przez przedsiębiorstwa polskiego przemysłu obronnego i ich partnerów, potwierdzają, że obecnie nie istnieją zagrożenia dla harmonogramu całego przedsięwzięcia. Zadania przewidziane na ten rok będą wykonywane planowo.
Pełna wersja artykułu
